د الوتکې جوړښت
Aircraft – الوتکه
د هوا په ملاتړ الوت کوونکې تنې ته الوتکه وایي. د جاذبې له قوې څخه د خلاصون لپاره د اېرفوېل ډاینامیک لفټ او یا ستاتیک لفټ کاروي، ځینې حالتونو کې جېټ ماشین څخه لاندې لور ته فشار کاروي. د الوتکې بېلګې بالون، ایرو ستات، هوایي بېړۍ، پاراموټور او ګلایډرونه دي.
هوا کې د الوتنې فعالیت یا مسلک ته (aviation) وایي او ساینس ته یې (aeronautics) نوم اخلي په دې ساینس کې د الوتکو طرحه کولو او جوړونه مطالعه کیږي.
Empennage – د الوتکې لکۍ
په انګرېزۍ کې د الوتکې لکۍ ته (tail or tail assembly) نومونه هم اخلي. د الوتکې په وروسته برخه کې یو جوړښت دی, د الوتنې پر وخت په الوتکه کې ثبات رامنځته کوي لکه په غشي کې د غشي لکۍ د غشي په سیده تګ کې مرسته کوي او هوا نه پرېږدي چې د غشي لوری کوږ کړي یا انحراف ورکړي همداسې د الوتکې لکۍ په الوتکه کې ورته رول لري. د (Empennage) لفظ د فرانسوۍ ژبې له (empenner) څخه اخیستل شوی او مانا یې د غشي په پای یا لکۍ کې د لکۍ په توګه بڼکې نصب کول دي. ډېرې الوتکې په لکۍ کې عمودي او افقي برخې لري، یادې برخې د ثبات رامنځته کوونکې ګڼل کیږي او د الوتنې د ډاینامیک په (yaw) او (pitch) کې ثبات راولي. یادې برخې په خپل ځان کې د کنټرول سطحې هم نصب کوي.
د جوړښت له مخې د الوتکې په لکۍ کې دوه برخې افقي او عمودي (tailfin, the tailplane) موجود وي همداسې د تنې هغه برخه پکې شامله ده له کومې سره چې د الوتکې لکۍ نښلول کیږي. د مسافرو وړنکو الوتکو کې د (rear pressure bulkhead) وروسته ټوله د الوتنې او کنټرول سطحه وي.
د لکۍ مخکې برخې ته افقي ثبات یا تعادل رامنځته کوونکی ته (tailplane or horizontal stabiliser) نومونه اخلي او د (pitch) ثبات رامنځته کوونې لپاره کاریږي. د همدې افقي برخې وروسته برخې ته (elevator) نوم اخلي، د افقي برخې په وروسته برخه کې نښلول شوی وي او په (pitch) بدلون کنټرول کوي. همداسې د الوتکې د پوز په پورته او ښکته لور ته خوځښت کې ونډه اخلي. د ځینو الوتکو ټوله افقي لکۍ خوځښت کوونکې وي او د (stabilator or “full-flying stabiliser) په نامه یادیږي.
د لکۍ عمودي برخې ته یې (fin, tailfin) نومونه اخلي. د عمودي برخې مخې لور ته یې (vertical stabiliser) نوم کاریږي. دندې ته یې (yawing) نوم اخلي. د عمودي برخې وروسته خوا ته (rudders) نوم اخلي د خوځښت وړ وي او د الوتکې پوز یو بل لور ته تاوولو کې ونډه اخلي. که چېرې وزرو له اېلرون (ailerons) سره ترکیب کې وکارول شي نو ټول الوتکه په څنګ کیږي (یو وزر یې پورته بل ښکته کیږي) دې چارې ته یې انګریزۍ کې (coordinated turn) وایي.
د پیلوټ بورډ کې د اواز ثبتونکی، د الوتنې د مالوماتو ثبتونکی او (emergency locator transmitter) هم په لکۍ کې وي.
پیلوټ په (elevator or rudder) باندې دوامداره فشار ته اړتیا لري او ټرېم داسې اله ده چې دې اړتیا ته د پای ټکی ږدي. د ټرېم اله :
– ممکن د (elevators or rudder) په وروستۍ برخه کې (trim tab) وي, په سطحه باندې د ایرو ډاینامیک وزن کې بدلون راولي او د (cockpit wheel or crank) په ذریعه کنټرول کیږي.
– ممکن (adjustable stabiliser) وي دا هم د پیلوټ چوکۍ کې د (crank) په ذریعه کنټرول کیږي
– ممکن (bungee trim system) وي د تنظیم وړ یو سپرینګ پکې وي د پیلوټ په چوکۍ یې (lever) کنټرول کوي
– ممکن (anti-servo tab) وي معمولا د (wheel or crank) لخوا کنټرول کیږي
کومې الوتکې چې څو ماشینونه لري ( trim tabs) پکې وي.
دلکۍ افقي برخه (Tailplanes)
په دې برخه کې دوه برخې (horizontal stabiliser and elevator) شاملې وي. د (planform) ترڅنګ ځانګړنې یې په لاندې یادو شوو ټاکل کیږي :
– د (tailplanes) شمېر باندې، که چېرې صفر وي نو (tailless or canard) ورته اخیستل کیږي، که چېرې درې وي (Roe triplane) نوم ورته کاریږي
– د (tailplane) موقیعت په درې برخو کې لوړ، منځنۍ برخه کې او یا لاندې نصب کیږي
د لکۍ افقي برخې ته ځانګړي نومونه هم شته : په (Cruciform tail) لکۍ کې (horizontal stabilisers) برخه په منځ کې وي او لکۍ ته د صلیب شکل ورکوي. په (T-tail) کې (horizontal stabilisers) برخه په سر کې وي.
 Fuselage mounted |
 Cruciform |
 T-tail |
 Flying tailplane |
د لکۍ عمودي برخه (fin)
په دې برخه کې (vertical stabiliser and rudder) موجود وي. د (profile) ترڅنګ یې ځانګړنه په لاندې یادو شوو مالومیږي :
– د عمودي برخو (fin) شمېر معمولا یو یا دوه وي
– د عمودي برخو (fin) موقیعت، موقیعت یې یا د تنې له پاسه یا لاندې وي، د لکۍ په مسطحه برخه کې وي او یا وزرو کې وي.
لاندې انځورونو کې د هر شکل نوم وګورئ
 Tailplane mounted |
 Twin tail boom |
 Wing mounted |
 Triple fins |
 Ventral fin |
د (V, Y and X) شکل کې لکۍ
په لکۍ کې د افقي او عمودي برخې (fin-and-tailplane) بدیل د (V, Y and X) طرحې دي. د لکۍ سطحې د موربو زایو شکل کې ترتیب شوي. هره سطحه په (pitch and yaw) کې ونډه اخلي. د کنټرول سطحې چې د (ruddervators) نوم هم ورته اخلي د (yaw control and pitch control) لپاره یې فعالیت توپیر کوي.
 V-tail |
 Inverted V-tail |
 X-tail |
Vertical stabilizer – عمودي ثبات رامنځته کوونکی
املا یې (vertical stabiliser) هم لیکل کیږي. د لکۍ عمودي برخې ته انګرېزۍ کې (fins) نوم هم اخلي. دا برخه په بمونو، توغندیو او الوتکو کې معمولا د تنې د پای په برخه کې وي. د لکۍ د عمودي برخې موخه څنګ لور ته د بې اختیاره ښوېدو یا خوځښت مخنیوی وي, د الوتکې، توغندي یا راکټ په سیده تګ کې مرسته کوي. په الوتکه کې د لکۍ عمودي برخه معمولا پورته لور ته لوړه شوې وي او په انګرېزۍ کې ورته (vertical tail) نوم هم اخلي. د لکۍ عمودي برخه په هغو سپورتي موټرو کې هم نصب وي چې لوړ سرعت لري. ځینې الوتکې د لکۍ عمودي برخه د تنې په پای کې په لاندې برخه کې لري دې ډول الوتکو کې د لکۍ عمودي برخه یا لنډه وي او یا د تاوېدو وړ وي او ډېر وخت یې پیلوټ د ناستې په وخت کې څنګ لور ته تاووي تر څو ناسته ممکنه کړي. په ځینو الوتکو کې د لکۍ له پاسه وي او په ځینو کې د لکۍ د افقي برخې لاندې وي. د عمودي برخې وروسته پای د (rudder) په نامه یادیږي د خوځېدو وړ وي او پیلوټ یې په مرسته په الوتکه کې د (yaw) څرخېدنه ترسره کوي. د لکۍ عمودي برخې له پاسه یا په داخل کې (navigational radio or airband transceiver antennas ) هم موجود وي. په ټولو هغو جیټ الوتکو کې چې درې ماشینونه لري د لکۍ په عمودي برخه کې یې (central engine or engine inlet duct) موجود وي.
په اتموسفیر یا له اتموسفیر بهر فضا کې د الوتونکې تنې د فعالیت، ثبات او کنټرول مطالعه ده. له هغه ځواک سره سر او کار لري چې په الوتونکې تنې واریدیږي، په سرعت یې اغیز کوي.
لږېدونکې هوا ته په پام د با ثباتو وزرو الوتکه چې کله خپل لوري ته تغیر ورکوي په دوه اړینو زایو ښودل کیږي : د وزر زاویه الفا او د لکۍ زاویه د بیتا په نامه یادیږي. دا زاویې اړینې دي ځکه چې د الوتکې په ایروډاینامیکي ځواک کې د بدلون اړینه سرچینه ګڼل کیږي.
له اتموسفېر بهر فضا کې د الوتونکې تنې د الوتنې ډاینامیک کې درې ځواکونه شامل دي : توغونکی ځواک انګریزۍ کې ورته (propulsive) وایي او دا چاره د راکټ انجن ترسره کوي؛ د جاذبې ځواک (gravitational)، مخکې تګ او وروسته کش کېدنه (lift and drag).
د الوتکې د الوتنې ډاینامیک
د الوتنې ډاینامیک د الوتونکې تنې د لوري د هدایت او په درې بعدونو کې د کنټرول ساینس دی. د الوتکې په الوتنه کې (roll, pitch and yaw) درې داسې زاویې دي چې د الوتکې د څرخېدو زاویه جوړوي، د ثقل د مرکز سره د الوتکې له درې بنسټیزو محورونو د څرخېدو زاویه رامنځته کیږي همدا د الوتنې د ډاینامیک پارامتر ګڼل کیږي.
د الوتکې د تنې د لوري هدایت کولو لپاره د کنټرول سیستم ته (moments) وایي. د کنټرول سیستم کې فعالونکي (actuators) شامل وي – فعالونکی داسې اله وي چې د یو ماشین د فعالیت لامل کیږي. دا فعالونکي په مختلفو لوریو ځواکونه کاروي او په دې چارې سره د ثقل په مرکز کې د څرخېدو ځواک تولیدوي او الوتکه په (pitch, roll, or yaw) کې څرخوي. د بېلګې په توګه (pitching moment) عمودي ځواک دی او د الوتکې د ثقل له مرکز څخه په لکۍ یا مخکې لور باندې واریدیږي او الوتکه پورته یا لاندې (pitch up or down) کوي.
په دې متن کې (Roll, pitch and yaw) هغو څرخېدنو ته رجوع کوي چې له مربوطو محورونو څخه د تعادل په حالت کې پیل شوي وي. د ثابتو وزرو الوتکه پورته کېدنه یا ښکته کېدنه په وزرو کوي, د پورته کېدو یا ښکته کېدو لپاره خپل پوز لاندې یا پورته (pitch) کوي او دا چاره په (angle of attack AOA) کې په زیاتونې یا کمونې ترسره کوي. د (pitch) څرخ په عمودي محور کې تاوېدنه ده. کله چې د وزرو په (angle of attack AOA) کې کموالی یا زیاتوالی راولي نو دالوتکې پوز ښکته یا پورته کیږي همدې ته (pitch) وایي. که چېرې الوتکه په افقي لوري کې بدلون راولي همدېزاویې ته (roll angle or bank angle) نومونه اخلي خوځښت یې (banking) نوم اخلي.
فضایي بېړیو کې د الوتنې ډاینامیک
په فضایي بېړۍ درې ځواکونه واریدیږي : توغونکی ځواک انګریزۍ کې ورته (propulsive) وایي او دا چاره د راکټ انجن ترسره کوي؛ د جاذبې ځواک (gravitational) د ځمکې او یا نورو اسماني تنو لخوا په فضایي بېړۍ واردیږي، مخکې تګ او وروسته کش کېدنه (lift and drag) کله چې د ځمکې یا بلې سیارې لکه مریخ په اتموسفیر کې الوتنه کوي نو د راکټ انجن یې مخکې بیایي او د سیاره یې د ځان لور ته کش کوي. .
د لوري هدایت ته یې باید پام وشي ځکه چې په ایروډاینامیک او توغونکي ځواک اغیز لري. د الوتنې له ډاینامیک پرته د لوري هدایت د تودوخې کنټرول، د لمریزې انرژۍ د تولید لپاره، د ستورو څار یا کتنه او ارتباطاتو لپاره هم اړین دی. د فضاي بېړۍ د الوتنې ډاینامیک د الوتکې د الوتنې له ډاینامیک سره توپیر لري
Roll, yaw and pitch axis orientation for a communication satellite. Source picture: Image:TDRS gen2.jpg
Yaw rotation – د انحراف څرخ
یوه جامده تنه چې کله خپل لوری بدلوي د لوري بدلیدو پر وخت یې د (yaw rotation) څرخ له (yaw axis) محور څخه څرخېدنه ده، د خوځښت لوری یې ممکن کیڼ اړخ ته وي، ممکن ښي اړخ ته وي. د موټر، الوتکې، د توغېدونکې تنې لکه راکټ او توغندي د (yaw) نرخ یا سرعت د دې څرخ زاویه اي سرعت دی، په الوتکه کې کله چې افقي وي د (yaw) نرخ یا سرعت یې د پوز د بدلېدو زاویه ده. کچه یې درجه\ثانیه او رادیان\ثانیه کیږي.
کچه
د انحراف څرخ کې د سرعت کچه د تنې د سطحې په هندسي توګه په دوه جلا شوو ټکو کیږي. دوېمه طریقه یې په جیروسکوپ کچه کوونه ده او یا له اکسېلېرومتر څخه ترکیب کیږي. د دې څرخ کچه د موټر چلونکی په فکري توګه د موټر تاوولو پر وخت احساس کوي. خو په الیکترونیکي توګه با ثباته شوو تنو کې لکه الوتکه د (yaw) نرخ په مستقیمه توګه د تنې له اکسلرېشن یا د سرعت زیاتونې سره تړاو لري، په دې ډول تنو کې تنه په یوه باثباته یا تغیر نکونکي سرعت کې له یوې تغیر نه کوونکې د دایرې له شعاع تاویږي.
فورمول
tangential speed*yaw velocity = lateral acceleration = tangential speed^2/radius of turn, in appropriate units
که چېرې د دایرې شعاع او یا سرعت کې تغیر رامنځته کیږي نو پورته فورمول کې د یادو شوو اړیکه خپله کې له منځه ځي په بله مانا پورته فورمول یې د کچې لپاره نه کاریږي.
په افقي محور کې د (yaw) نرخ په اکسېلېرومتر کچه کیږي. هرې کچه کوونکې الې ته یې (yaw rate sensor) وایي.
Aircraft principal axes – د الوتکې بنسټیز محورونه
الوتکه په درې بعدونو کې په ازاده توګه څرخیږي. د (yaw) څرخ یې پورته یا ښکته لور ته له تګ کوونکي محور څخه د الوتکې ښي یا کیڼ اړخ ته پوز تاوېدنه ده، د (pitch) څرخ له داسې محوره چې له یوه بل وزر ته وي د الوتکې پوز ښکته یا پورته کیدنه ده، د (roll) څرخ له پوز څخه لکۍ لور ته له محوره څرخ دی.
دا څرخونه چې کله د الوتکې لوری هدایت کیږي رامنځته کیږي په فزیک کې د یوې تنې د لوري هدایت ته (torques or moments) نومونه اخلي. په الوتکه کې چې کله د کنټرول سطحو ته خوځښت ورکړل شي نو د الوتکې لوری پرې هدایت کیږي. د کنټرول سطحې د الوتکې د ثقل له مرکز څخه د ایروډاینامیک ځواک په وېش کې توپیر رامنځته کوي. د الوتکې د کنټرول سطحې په وزرونو او لکۍ کې وي : د لکۍ په مسطحه برخه کې (Elevators) موجود وي او (pitch) څرخ تولیدوي، د لکۍ په عمودي برخه کې یې (rudder) د (yaw) څرخ تولیدوي، په وزرو کې یې اېلرون (ailerons) د (roll) څرخ تولیدوي.
په فضايي بېړۍ کې د لوري هدایت په ( reaction control system) کیږي، په دې کې واړه د راکټ د توغونې ځواک شامل وي او په الوتونکې تنه کې د غېرې متقارن خوځښت لامل کیږي.
د (Normal axis, or yaw axis) محور : له پورته ښکته لور ته ښکل کیږي، په نورو دوه محورونو عمودي شکل کې وي، د الوتکې د تنې له سټېشن سره موازي وي.
د (Transverse axis, lateral axis, or pitch axis) محور: په پیلوټ لرونکې الوتکه کې د پیلوټ له کیڼ اړخ نه ښي اړخ ته غزېدلی محور دی، په وزر لرونکې الوتکه کې له وزرو سره موازي دی.
د (Longitudinal axis, or roll axis) محور د الوتکې په اوږدو کې له پوز ترلکۍ پورې ښکل شوی محور دی، د الوتکې د تنې له سطحې سره موازي دی.
پورته محورونه په (x, y, z) لنډیز هم ښودل کیږي.
Vertical axis (yaw)
منشاء یې د ثقل په مرکز کې ده او د الوتکې لاندې لوري ته هدایت شوی. تنې او وزرو باندې عمودي شکل کې دی. په دې محور کې خوځښت ته (yaw) نوم اخلي. که چېرې مثبت خوځښت وي نو د الوتکې پوز ښي اړخ ته تاووي. د الوتکې په لکۍ کې (rudder) د (yaw) بنسټیز کنټرول دی.
Transverse axis (pitch)
په ( transverse or lateral axis) نومونو هم یادیږي. منشاء یې د ثقل په مرکز کې ده. ښي اړخ ته هدایت شوی، د وزرو له کرښې سره موازي وي. په دې محور کې خوځښت ته (pitch) نوم اخلي. په دې محور کې مثبت خوځښت د الوتکې پوز پورته او لکۍ ښکته کوي. په لکۍ کې (elevators) د (pitch) بنسټیز کنټرول دی.
Longitudinal axis (roll)
منشاء یې د ثقل په مرکز کې ده. مخکې لور ته هدایت شوی. په دې محور کې خوځښت ته (roll) وایي. په دې محور کې زاویه اي بې ځایه کېدنې ته (bank) نوم اخلي. په دې محور کې مثبت خوځښت د کیڼ اړخ وزر لوړوي او د ښي اړخ وزر لاندې کوي. په وزرو کې (ailerons) د (bank) بنسټیز کنټرول دی.
Flight control surfaces – د الوتنې د کنټرول سطحې
ایروډاینامیک الې دي، د دې الو په ذریعه پیلوټ د الوتنې لوری هدایت او کنټرول کوي. په الوتکو کې د الوتنې د کنټرول سطحې توپیر سره لري خو تخنیک یې یو وي. په چورلکه او اټوجیرو کې هم په درې محورونو کې د کنټرول سطحې ورته خوځښت ترسره کوي خو طریقه یې د وزر لرونکې الوتکې سره توپیر لري. لمړی د کنټرول سطحې جوړونکي (Wright brothers) دي.
د خوځښت محورونه
یوه الوتکه له درې محورونو څرخیږي، درېواړه محورونه په یو بل باندې عمودي شکل کې واقع دي او د تقاطع ټکی یې د ثقل په مرکز کې دی. د لوري د هدایت لپاره پیلوټ ته اړینه ده چې له درېواړو محورونو د څرخېدو وړتیا ولري.
Vertical axis (yaw)
منشاء یې د ثقل په مرکز کې ده او د الوتکې لاندې لوري ته هدایت شوی. تنې او وزرو باندې عمودي شکل کې دی. په دې محور کې خوځښت ته (yaw) نوم اخلي. که چېرې مثبت خوځښت وي نو د الوتکې پوز ښي اړخ ته تاووي. د الوتکې په لکۍ کې (rudder) د (yaw) بنسټیز کنټرول دی.
Transverse axis (pitch)
په ( transverse or lateral axis) نومونو هم یادیږي. منشاء یې د ثقل په مرکز کې ده. ښي اړخ ته هدایت شوی، د وزرو له کرښې سره موازي وي. په دې محور کې خوځښت ته (pitch) نوم اخلي. په دې محور کې مثبت خوځښت د الوتکې پوز پورته او لکۍ ښکته کوي. په لکۍ کې (elevators) د (pitch) بنسټیز کنټرول دی.
Longitudinal axis (roll)
منشاء یې د ثقل په مرکز کې ده. مخکې لور ته هدایت شوی. په دې محور کې خوځښت ته (roll) وایي. په دې محور کې زاویه اي بې ځایه کېدنې ته (bank) نوم اخلي. په دې محور کې مثبت خوځښت د کیڼ اړخ وزر لوړوي او د ښي اړخ وزر لاندې کوي. په وزرو کې (ailerons) د (bank) بنسټیز کنټرول دی.
د کنټرول سطحې
په وزرو کې اېلرون (Ailerons) د وزرو له څوکو سره نږدې وي. برعکس لوريو ته خوځښت کوي. په الوتکه کې د موټر ګیر ته ورته د سټیک په نامه اله ده که چېرې یې پیلوټ کیڼ لور ته کړي او یا هم د الوتکې ویل د ساعت د ستنې برعکس لور ته تاو کړي نو د کیڼ اړخ اېلرون پورته کیږي او ښي اړخ اېلرون ښکته کیږي. که چېرې د یوه وزر اېلرون پورته وي وزر هم پورته کیږي او که یې اېلرون ښکته وي نو پرې لږېدونکی باد یې وزر پورته بیایي. او دا چاره په الوتکه کې د تاوېدو یا (roll) لامل کیږي په دې مانا چې ټوله الوتکه په یو څنګ کیږي. الوتکه بېرته افقي حالت ته هغه وخت راځي چې دواړه اېلرون صفر کې وي په دې مانا چې نه ښکته وي نه پورته.
د الوتکې د لکۍ په افقي برخه (Elevator) کې د خوځېدو وړ برخه ده. دا برخه ټوله یو ځای ښکته او پورته خوځښت کوي. په الوتکه کې ګېر ته ورته اله چې د سټیک په نامه ده که چېرې یې پیلوټ وروسته بوځي نو (Elevator) پورته کیږي که یې مخکې کړي نو (Elevator) ښکته کیږي. په دې چارې سره د الوتکې پوز پورته کیږي او یا ښکته کیږي.
د لکۍ په عمودي برخه کې (Rudder) که چېرې پیلوټ د کیڼ اړخ پایډل باندې پښه کیږدي نو (Rudder) کیڼ اړخ ته تاویږي او که چېرې پیلوټ ښي پایډل باندې پښه کیږدي نو (Rudder) ښي لور ته تاویږي. که چېرې (Rudder) ښي اړخ ته تاو شوی وي نو د الوتکې لکۍ کیڼ اړخ ته تاويږي او د الوتکې پوز ښي لور ته (yaw) څرخ کوي. که چېرې (Rudder) خنثی یا صفر حالت ته ولاړ شي د الوتکې پوز هم سیده کیږي.
Airfoil – اېرفوېل
د الوتکې په وزرو کې، د لکۍ په افقي او عمودي سطحو کې داسې منحني شکل دی چې د الوتنې پروخت د لاندې کش کېدو او پورته ختنې ترمنځ مناسب نسبت رامنځته کوي. دا شکل په توربین، د چورلکې په پرو کې او کیشتیو کې هم کاریږي.
اېرفویل شکل کوم چې په مایع کې خوځښت کوي ایروډاینامیک ځواک تولیدوي. د خوځښت په لوري په عمودي توګه د دې ځواک عناصرو ته لېفټ یا پورته تګ (lift) وایي. د خوځښت له لوري سره د دې ځواک موازي عناصرو ته لاندې کش کېدنه (drag) وایي. د غږ له سرعت څخه ورو الوتنه کې د اېرفوېل مخکې خوا څنډې ګردې شوې وي او د وروسته لور څنډې یې تېرې وي، پاسه او لاندې سطحه یې متقارنه منحني وي. کوم فوېل (foil) چې د پورته یاد شوي فوېل په څېر په مایع کې د کار لپاره طرحه شوي وي د (hydrofoils) نوم ورته اخیستل کیږي او که هوا کې د کار لپاره طرحه شوي وي (airfoil) ورته ویل کیږي.
کله چې یوه تنه په هوا کې مخکې تګ کوي پورته کېدنه یا لېفټ یې د اېرفوېل شکل له سطحې سره د هوا لګېدنې له امله رامنځته کیږي، له اېرفوېل سره لګېدونکې هوا د اېرفوېل په ذریعه کږیږي او کومې خوا ته چې هوا کږه شوې وي له هغې برعکس لور ته ځواک تولیدوي همدې ځواک ته ایروډاینامیک ځواک (aerodynamic force) نوم اخلي. ډېر فوېل د پورته کېدو یا لېفټ لپاره مثبتې زاویې ته اړتیا لري خو (cambered airfoils) صفر زاویه کې لفټ یا پورته کېدنه کولای شي. د هوا نږدېوالی او تاوېدنه منحني جریان پیدا کوي او د اېرو فوېل شکل په یوه خوا کې د زیات فشار بله خوا کې د کم فشار لامل کیږي. د فشار په دوه اړخونو کې توپیر سره دواړو لورو کې د سرعت توپیر رامنځته کیږي. د لېفټ ځواک د پورته او لاندې سرعت له توپیر سره تړاو لري.
Swept wing
د الوتکې هغه وزرو ته وایي چې له تنې مستقیم نه وي غزېدلي یا وروسته لور ته زاویه جوړوي او یا وز د پوز لور ته کمه اندازه تاو شوی وي. په لوړ سرعت کې د دې ډول وزرو څېړنه جرمني په ۱۹۳۵ کې پیل کړې وه او له دوېمې نړیوالې جګړې پای ته رسېدو مخکې یې دا ډول وزر لرونکې الوتکې جوړې کړې وې. تقریبا په ټولو جېټ الوتکو کې دا ډول وزرې کاریږي.
Comments
So empty here ... leave a comment!