لمړی لوست / فرانسوي

په فرانسوۍ ژبه کې نحوه
فرانسوۍ ژبه کې فعلونه په درې ګروپونو وېشل شوي (لمړی ګروپ؛ دوېم ګروپ، درېم ګروپ) په هر ګروپ کې هر فعل له رادیکال او پای څخه جوړ وي. که چېرې پای کې یې بدلون راوستل شي فعل په یوه زمانه کې، یو کس ته نحوه کیږي. رادیکال تل بې بدلونه پاتې کیږي خو په ځینې بې قاعدې فعلونو کې د رادیکال یوه برخه بدلون مومي او یا یې د نحوې ټول پای او رادیکال د فعل له مصدر سره توپیر کوي.

هره زمانه کې له هر کس سره د فعل د نحوې لپاره د فعل د مصدر (infinitif) په پای کې تغیر راوستل کیږي. د هر فعل رادیکال په ټولو زمانو کې بې تغیره پاتې کیږي ځینې فعلونه یې استثنا ده.

د لمړي ګروپ ټول فعلونه په (er) پای ته رسیدلي او په اوسمهال زمانه کې د نحوې لپاره د (er) په ځای هر کس سره (e, es, e, ons, ez, ent) اضافه کیږي.

په فرانسوي کې شخصي ضمیرونه د شپږ کسانو لپاره دي زه (je) لمړی مفرد کس دی، ته (tu) دوېم مفرد کس دی، هغه (il) درېم مفرد کس دی، مونږ (nous) لمړی جمع کس ګڼل کیږي، تاسې (vous) دوېم جمع کس او هغوي (ils) درېم جمع کس ګڼل کیږي.

یوازې (aller) کوم چې په (er) پای ته رسېدلی د لمړي ګروپ فعل نه دی بلکې د درېم ګروپ فعل دی او په اوسمهال زمانه کې یې ټول رادیکال (le radical) تغیر کوي. همداسې (être, avoir) دواړه په هېڅ ګروپ کې نه دي شامل. که چېرې یوازې وکارول شي فعلونه دي او که چېرې له بل فعل سره وکارول شي نو کمکي فعل ګڼل کیږي.

Parler
خبرې کول
په دې کې (er) پای او (parl) رادیکال دی. رادیکال یې په خپل حال پاتې کیږي او له هر کس سره یې پای تغیر کوي. په هره زمانه کې له هر کس سره د پای تغیر ته یې نحوه (la conjugaison) ویل کیږي.

je parle
زه خبرې کوم
tu parles
ته خبرې کوې
il parle
هغه خبرې کوي
nous parlons
مونږ خبرې کوو
vous parlez
تاسې خبرې کوی
ils/elles parlentJe parle
هغوي خبرې کوي

خوښول (aimer) د فعل مصدر (infinitif) دی په دې کې (er) پای او (aim) رادیکال دی. رادیکال په خپل حال پاتې کیږي او پای یې له هر کس سره تغیر کوي.

Aller
تلل
Je vais
زه ځم
Tu vas
ته ځې
Il va
هغه ځي
Nous allons
مونږ ځو
Vous allez
تاسې ځی
Ils vont
هغوي ځي

Aimer
خوښول
J’aime
زه خوښوم
Tu aimes
ته خوښوې
Il/elle aime
هغه خوښوي
Nous aimons
مونږ خوښوو
Vous aimez
تاسې خوښوی
Ils/ elles aiment
هغوی خوښوي

لکه د هرې بلې ژبې په څېر فرانسوي کې هم درې مفرد او درې جمع کسان موجود وي او د هر یو لپاره ضمیر لري.

1re psg Je = première personne du singulier
زه = لمړی مفرد کس
2e psg Tu = deuxième personne du singulier
ته = دوېم مفرد کس
3e psg Il = troisième personne du singulier
هغه = درېم مفرد کس
1re ppl Nous = première personne du pluriel
مونږ = لمړی جمع کس
2e ppl Vous = deuxième personne du pluriel
تاسې = دوېم جمع کس
3e ppl Ils = troisième personne du pluriel
هغوی = درېم جمع کس

په فرانسوۍ ژبه کې لیږونکي ته (émetteur) او تر لاسه کونکي ته (récepteur) وایي، دلته یې موخه دپیغام لیږونکی او تر لاسه کوونکی دی.

Je : désigne celui qui parle (l’émetteur).
زه : هغه کس ښي کوم چې خبرې کوي (لیږونکی)
Tu : désigne celui à qui l’on parle (le récepteur).
ته : هغه کس ښي چا ته چې خبرې کوو (ترلاسه کوونکی)
Il, elle : désignent celui ou celle de qui l’on parle.
هغه : هغه کس ښي د چا په اړه چې خبرې کوو
Nous : désigne (je) l’émetteur + les autres.
مونږ : (زه) لیږونکی + نور
Vous : : désigne ceux à qui l’on parle (les récepteurs)
تاسې : هغه کسان ښي چا ته چې خبرې کوو (ترلاسه کوونکي)
Ils, elles : désignent ceux ou celles de qui l’on parle.
هغوي : هغه کسان ښي د چا په اړه چې خبرې کوو

په فرانسوۍ ژبه کې فعلونه په درې ګروپونو کې ډلبندي شوي. د لمړي ګروپ فعلونه یې په (er) باندې پای ته رسېدلي، د دوېم ګروپ فعلونه یې په (ir) پای ته رسېدلي او درېم ګروپ کې ځینې فعلونه په (ir) او نور ټول فعلونه پکې شامل دي. لاندې د درېواړو ګروپونو د مصدر (infinitf) بېلګې وګورئ.

chanter
سندرې ویل
rougir
سره کېدل
finir
ختمول یا پای ته رسول
prendre
اخیستل
pouvoir
د کولو وړتیا لرل
aimer
خوښول
maigrir
ډنګرېدل
partir
تلل، بېرته ګرزېدل
vouloir
غوښتل

La terminaison n’est pas la même pour tous les verbes.
د ټولو فعلونو پای یو ډول نه دی

Il y a, en français, trois groupes de verbes, qui se répartissent d’après la terminaison à l’infinitif
په فرانسوي کې د فعلونو درې ګروپونه موجود دي، کوم چې په مصدر کې د پای له مخې ډلبندي شوي

په دې مانا چې د هر ګروپ د مصدر پای یې له یو بل سره توپیر لري د لمړي ګروپ پای کې (er) د دوېم ګروپ پای کې (ir) او د درېم ګروپ پای کې (ir, dre, oir, re) او نور ټول …

Les verbes en ER font partie du 1er groupe
په (ER) پای ته رسېدلي فعلونه د لمړي ګروپ برخه ده

Les verbes en IR se répartissent dans les 2e et 3e groupes
په (IR) پای ته رسېدلي فعلونه په دوېم او درېم ګروپ کې سره وېشل شوي

Comment faire pour les distinguer
د توپیر کولو لپاره یې څه وکړو ؟

Observons la conjugaison des deux verbes suivants
د لاندې دوه فعلونو نحوې ته کتنه کوو
FINIR = nous finissons
ختمول = مونږ ختموو
PARTIR = nous partons
تلل، بېرته ګرزېدل = مونږ ځو

په لمړي جمع کس کې د یوه فعل پای کې (issons) او د دوېم کې (ons) دی د دوېم ګروپ ټول فعلونه په لمړي جمع کس کې په (issons) پای ته رسېدلي وي او په همدې پای یې د درېم ګروپ له هغو فعلونو سره توپیر کیږي چې په (ir) یې مصدر پای ته رسېدلی وي لکه (partir) کوم چې د درېم ګروپ فعل دی خو مصدر یې په (ir) پای ته رسېدلی

chanter
سندرې ویل
espérer
هیله لرل
graver
په کلک توکي د ګرولو په ذریعه انځورګري کول
sauter
ټوپ وهل
élever
لوړول، پورته کول
envoyer
لېږل
gaffer
د چنګک یا کونډې په ذریعه زوړندول، په پام سره څارل
colorier
رنګول
finir
ختمول
grossir
څورب کېدل
jaunir
زېړېدل
salir
خیرنول
punir
جزا ورکول
réfléchir
فکر کول، انعکاس کول
maigrir
ډنګرېدل
perdre
ورکول
voir
لیدل
naître
زېږېدل
poursuivre
تعقیبول
craindre
وېرېدل
vivre
ژوند کول
valoir
ارزښت لرل
écrire
لیکل
battre
جنګ کول، شخړه کول، مبارزه کول
croire
باور کول
absoudre
بښل
venir
راتلل

په وخت کې درې بنسټیزې زمانې موجودې دي : تېر وخت، اوسمهال او راتلونکې

Le présent : l’action se fait au moment de la parole
اوسمهال زمانه : عمل د خبرو په وخت تر سره کیږي

Le passé : l’action est finie au moment de la parole
تېر مهال : عمل د خبرو په وخت پای ته رسېدلی وي

Le futur : l’action n’est pas encore faite au moment de la parole, elle est à venir
راتلونکې : د خبرو پرمهال تر اوسه عمل نه دی ترسره شوی، په راتلونکې کې دی

په فرانسوي کې د عمل د ترسره کېدو پنځه طریقې موجودې دي هرې طریقې ته یې (mode) نوم اخلي او په هره طریقه کې یې څو زمانې موجودې وي. ټولې پنځه طریقې یې نومونه لري لاندې پنځه واړه طریقو ته کتنه وکړئ

L’indicatif qui présente l’action comme réelle
اندیکتیف عمل داسې ښي لکه چې حقیقي وي
Il comprend dix temps
لس زمانې پکې شاملې دي
پنځه زمانې یې ساده دي په دې مانا چې فعل یې یو لغت دی ؛ پنځه زمانې یې ترکیب شوې دي په دې مانا چې فعل له دوه لغتونو جوړ وي

L’impératif qui présente l’action sous forme d’un ordre, …
امریه عمل د امر په شکل کې ښي
Il comprend deux temps : le présent et le passé
دوه زمانې پکې شاملې دي : اوسمهال او تېره زمانه
Cherchez l’erreur
تېروتنه ولټوئ
Sois sorti à mon retour
زما تر بېرته را ګرزېدو له دې ځایه ووځه

Le subjonctif qui présente l’action comme simplement envisagée dans la pensée
سوبجانکتیف عمل یوازې په فکر کې انځور شوی ښي
Il dépend souvent d’un verbe exprimant la volonté, le doute, la crainte
فعل یې ډېر وخت د رضایت، شک او ویرې ښودونکی وي
لاندې څلور یادې شوې زمانې پکې شاملې دي
Le présent et le passé, l’imparfait et le plus-que-parfait

Il faut que tu viennes
ته باید راشې، اړینه ده چې ته راشې
Je voulais qu’il ait fini ce travail
ما غوښتل چې هغه دا چاره پای ته ورسوي
Il fallait qu’il eût terminé la peinture des murs avant les congés
اړینه وه چې له رخصتیو مخکې یې د دیوالونو رنګ پای ته رسولی وای / له رخصتیو مخکې یې باید د دیوالونو رنګ پای ته رسولی وای

Le participe qui exprime l’action sous forme d’adjectif
له فعل جوړ شوی ستاینوم یا صفت عمل د صفت شکل کې ښي
Il comprend deux temps : le présent et le passé composé
دوه زمانې پکې شاملې دي : اسمهال او تېره زمانه
Travaillant
Ayant travaillé