Author: Zakria Rahimi

د عصري ارمادیلو سره ېې نسل تړاو لري، نسل ېې په اوس وخت کې له منځه تللی. په شمالي او جنوبي امریکا کې ېې فوسیلي جسدونه پېدا کیږي. تی لرونکي حیوانات دي. فوسیلي جسدونه ېې د پلیوسېن دورې دي او دغه دوره تقریبا د ۵.۳ تر ۱۱،۷۰۰ میلیونه کاله پخوا ترمنځ تېره شوې. دا حیوانات له سر تر لکۍ پورې په یو قاب یا له هډوکي جوړې کاسې (کاراپاس) باندې پوښل شوي وو چې کاراپاس او بدن ېې شمشتۍ ته ورته والی لري خو د کاراپاس د جوړښت ترکیب ېې لکه د ارمادیلو په څېر ده. د ټول بدن اوږدوالی ېې ۱.۵ پورې اټکل شوی. د دې حیوان لکۍ هم په کاراپاس پوښل شوې. د لکۍ هډوکي ېې یو بل سره لکه دغوټې په څېر نښتي. خواړه ېې حشرات، شنه او د حیواناتو خوسا شوي جسدونه وو. ...

تامندوا په دواړو ځمکه او ونو کې ژوند کوونکی ده. دوه ډولونه لري او په کچه کې یو بل ته ورته دي. د بدن اوږدوالی ېې تر ۱۲۰ سانتي متره پورې رسیږي. لکۍ ېې تقریبا بې وېښتو ده او په ونه کې د ختلو لپاره ېې کاروي. قهوې ته ورته زېړ او تور لري. له غټ مېږي خور څخه ېې اوربوز او وېښتنه لنډ وي.   د برازیل په توپي ژبه (Tupí language) کې ېې د نوم معنی د میږي نیونکی ده. هغه میږیان نخوري چې خوله لګوي او یا خوله لګول ېې ژوبلول کوي. د میږیانو ډولونه پیژني چې د ځینې له خوړلو ېې ډډه کوي. په ۱۸۵ جیربه ځمکه کې یو تامندوا ژوند کوي. د مکسیکو له ختیځ نیولې تر شمال لوېدیځې امریکا پورې پیدا کیږي. ډلبندي غټ میږي خور او تامندوا د میرمیکوفاګیدای کورنۍ (family Myrmecophagidae) جوړوي دکورنۍ د نوم مانا یې په لاتیني ژبه کې (مېږی خوړل) ده. ورېښمین مېږی خور په خپله کورنۍ سیکلوپېدیدای (family Cyclopedidae)...

په کشمیر کې زېږېدلی. ابینوا ګوپتا یو فیلسوف (philosopher)، صوفي (mystic)، ښکلا پېژندونکی (aesthetician) او یو اغیزمن شاعر، د موسیقۍ هنرمند، ډرامه لیکونکی (dramatist)، تفسیر لیکونکی (exegete)، خدای پېژندونکی یا د الهیاتو متخصص (theologian) او منطقي یا منطق پوه (logician) وو. ابینوا ګوپتا یو پولیماتیک (polymathic) شخصیت ګڼل کیږي چا چې د هند پر کلتورپیاوړی اغیز لرلای. (پولیماتیک یونانۍ کلیمه ده او داسې کس ته وایي چې د څو مضمونونو په مختلفو برخو کې یې زدکړې کړي وي، پېچلې او ځانګړې ستونزې حل کولای شي).   د کشمیر د پوهانو او صوفیانو په یوه کورنۍ کې زېږېدلی او د هماغه وخت د فلسفې او هنر په مکتب کې یې له پنځلس او یا له دې زېاتو استادانو او ګورو ګانو څخه زده کړې کړي. د خپل ژوند په اوږدو کې یې ۳۵ چارې تر سره کړي چې یوه له دې چارو یې تانترالوکا (Tantrāloka) ده، تانترالوکا یوه علمي رساله ده...

د دوه ګوتولرونکی پیګمي او لنډ قدی مېږی خور (two-toed, pygmy, or dwarf anteater) هم ورته وایي. تی لرونکی میږی خور ده. د ډول علمي نوم یې (Cyclopes didactylus) ده. تر ټولو وړوکی او لږ پېژندل شوی د مکسیکو په سوېل کې، برازیل او بولیویا کې پیداکیږي. په لوړو ونو کې د شپې لخوا ژوند کوونکی ده. وزن ېې تقریبا تر ۳۰۰ ګرامه پورې او اوږدوالی ېې تقریبا تر ۴۴ سانتی متره پورې رسیږي. ډلبندي غټ میږي خور او تامندوا د میرمیکوفاګیدای کورنۍ (family Myrmecophagidae) جوړوي دکورنۍ د نوم مانا یې په لاتیني ژبه کې (مېږی خوړل) ده. ورېښمین مېږی خور په خپله کورنۍ سیکلوپېدیدای (family Cyclopedidae) کې ډلبندي شوی. دواړه کورنۍ د مېږي خورو وېرمیلینګوا فرعي ډله (suborder Vermilingua) جوړوي. وېرمیلینګوا په لاتیني کې د چونجي ژبې لرونکي ته وایي او د ټولو مېږي خورو ژبې نرۍ اوږدې چونجي ته ورته دي. ټول مېږي خواره او س...

د نسل نوم ېې ستروتیو، د کورنۍ نوم ېې ستروتیونیدای او د ډلې نوم ېې ستروتیونیفارم ده. فوسیلي جسدونه ېې چې تقریبا ۱۲ میلیونه کاله زاړه دي په روسیه، هند او چین کې موندل شوي. شتر مرغ (ستروتیو کامیلوس) نا الوتونکی تر ټولو غټ پیژندل شوی مرغه د افریقا په پراخو هوارو هیوادونو کې پیدا کیږي. بلوغیت ته رسېدلی نر ېې تقریبا تر ۲.۷۵ متره پورې قد لري. د قد نیم لوړوالی ېې غاړه جوړوي او وزن ېې تقریبا تر ۱۵۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي. ښځه تر نر یوڅه اندازه وړه وي. د شتر مرغ هګۍ تقریبا ۱۵۰ ملي متره اوږده وي، قطر ېې تقریبا ۱۲۵ ملي متره پورې رسیږي، د هګۍ وزن ېې تقریبا ۱.۳۵ کیلو ګرامه وي. نر ېې تور رنګ لري خو په وزرو او لکۍ کې سپینې بڼکې لري. ښځینه ېې ډېر وخت نصواري رنګ لري، سر او د غاړې ډېره برخه ېې سور شین ته ورته رنګ لري.  دا حیوانات ډېر پیاوړي ورنونه لري، په ورنونو ېې بڼکې نشته، سرونه ېې واړه دي اوغټې...

د نسل نوم ېې وچوتونا، وړې لنډې پښې لري، بې لکۍ، هګۍ ته ورته ګرد ډوله شکل لري. طی لرونکي حیوانات دي چې د اسیا په ډېرو سیمو کې، په شمالي امریکا کې ژوند کوي. د لاګو مورف سویانو له ډلې دي ۲۹ ډوله لري. بدن ېې اوږده نرم وېښته لري او د بدن رنګ ېې خړ ټېز نصواري وي. لکه د نورو سویانو په څېر ېې وروستۍ پښې له مخکنیو اوږدې ندي. مخکنۍ پښې ېې ۵ پنجې او وروستۍ پښې ېې ۴ پنجې لري. د ډېرو پیکاس سویانو وزن د ۱۲۵ تر ۲۰۰ ګرامو تر منځ وي او اوږد والی ېې تر ۱۵ سانتي متره (۶ انچه) پورې رسیږي. دا سویان معمولا په لوړو غرونو کې ژوند کوي. دوه ډوله ېې په شمالي امریکا کې پیدا کیږي او نور ټول ډولونه ېې په منځنۍ اسیا کې ژوند کوي. له دې ډولونو ۲۳ ډوله په چین کې پیدا کیږي په ځانګړي ډول د تبیت په لوړه هواره کې خورا زیات دي. په دې سویانو کې توپیر لرونکي ایکولوژیکې ځانګړتیا لیدل شوي یو ډول ېې د ماتو تیګو او ډبرو تر منځ ژ...

په انګریزي کې ورته سنوشو هېر (لیپوس امریکنوس) وایي. د شمالي امریکا د هېر یا صحرایي سویانو یو ډول ده. د دې سویانو رنګ په اوړي کې خړ یا نصواري وي او په ژمي کې سپین رنګ ته بدلیږي. وروستۍ پښې ېې ډېر زېات وېښته لري. د بدن په پرتله ېې پښې اوږدې او غټې دي چې همدا په واوره کې د تګ وړتیا وربښي. 

د کورنۍ نوم ېې لیپوریدای ده، ۲۸ ډولونه لري په دغو کې صحرايي سویان (لیپوس) ندي شامل، طی لرونکي حیوانات دي. سویان په لنده، د استوایي سیمو په ځنګلونو او صحرا ګانو کې ژوند کوي. په غربي نیمه کره کې په اروپا کې پیدا کیږي. د مرکزي افریقا په یوه برخه او جنوبي افریقا کې ژوند کوي. د هند لوېې قارې ته ورته سیمه کې، سوماترا او جاپان کې موندل کیږي. د اروپا سویان ( اوریکتولاګوس کونیکولوس) د نړۍ ډېرو برخو کې خپاره شوي. همداسې د کورنیو سویانو ډېر ډولونه او نسلونه له اروپا خپاره شوي. په نړۍ کې د سویانو نیم نسلونه د نسل د ورکېدو له خطر سره مخ دي. سویان اوږده غوږونه لري چې د غوږونو اوږدوالی ېې تقریبا تر ۶ سانتي متره پورې رسیږي. وروستۍ پښې ېې ډېرې قوي دي. تر ټولو واړه سویان ېې د پیګمي ( براچي لاګوس ایدا هونسیسز) په نامه یادیږي چې د بدن اوږد والی ېې تر ۲۰ سانتي متره پورې رسیږي او وزن ېې تر ۰.۴ کیلو ګر...

د ډلې نوم ېې لاګومورفا، طی لرونکي، اود سویانو کورني او صحرایي ټولې کورنۍ, نسلونه او غړي دي. صحرايي سویان هم په دوه ډلو وېشل شوي چې یو ته ېې هېرس او بل ته د پیکاس نوم اخلي. کورني سویان او صحرایي هېرس سویان اوږده غوږونه لري لنډه لکۍ لري، قوي وروستۍ پښې لري چې ډېر لنډ او محدود حرکت تولیدوي مګر پیکاس صحرایي سویان لند ګرد غوږونه لري، بهر ته وتلې لکۍ نلري او وروستۍ پښې ېې ډېر پرمختللې ندي او د وروستیو پښو جوړښت ېې داسې ده چې په څلورو پښو منډه وهلی شي. طبعي تاریخ سوی په سر سري ډول شخوند وهونکو حیواناتو ته ورته والی لري او په ډلبندۍ کې د شخوند وهونکو حیواناتو په کلاس کې شامل شوی وو ځکه چې دواړه سوی او شخوند وهونکي حیوانات د ثنایا وده کوونکي غاښونه لري. خو اوس وخت کې د دواړو تر منځ توپیر شوی او د ثنایا د غاښونو توپیر لرونکې ودې ېې دا توپیر په نښه کړی. په لاګومورف کې د دویمې جوړې ثنا...

د نسل نوم ېې لیپوس ده. طی لرونکي حیوانات دي، ۳۰ ډولونه لري، د کورنۍ نوم ېې لیپوریدای ده. په عمومي توګه دا سوی له کورني سویانو اوږده غوږونه او وروستۍ اوږدې پښې لري، لکۍ ېې لنډه مګر له کورني سوی نه اوږده ده. ډېر وخت خلک صحرایي او کورني سوی کې توپیر نشي کولای لکه دامریکا جک ربیټ سوی چې صحرایي او د هند او نیپال کاپرولاګوس هیسپیدوس چې کورنۍ سوی ده.  د هر ډول د بدن اوږدوالی ېې توپیر لري خو په عمومي ډول د ۴۰–۷۰ سانتي مترو تر منځ وي. د کال په اوږدو کې خړ نصواري رنګ لري خو کوم صحرایي سویان چې د شمال عرض البلد کې ژوند کوي په ژمي کې له خړ نصواري نه سپین رنګ ته بدلیږي. خو په لرې شمالي عرض البلد کې ټول کال سپین پاتې کیږي. د ډېرو صحرایي سویانو د مثل تولید زېات ده. بچیان چې کله تازه پیدا شي مکمل وجود ېې وېښته لري او سترګې ېې خلاصې وي. له پیدا کېدو څو دقیقې وروسته په ټوپونو پېل کوي او د ګرځېدو توانا...

د تېریدیوسوماتیدا کورنۍ (family Theridiosomatidae) غړې دي، په ارانې اېډا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. قیف ته ورته ځالې جوړوي. د ډېرو د بدن کچه تر ۳ ملي متره کمه وي. د ډنډونو او روانو اوبو ته نږدې یا هم لندو سیمو کې پیدا کیږي. له لاندې پورته لور پراخه شوې ځالې جوړوي.

بل نوم یې (called spider mite) ده. د ټېټرانیکیډای کورنۍ (family Tetranychidae) ټول بوټي خوړونکي شني دي. په (subclass Acari) کې شامل دي. سرې غڼې د کورونو او سوداګریزو بوټو لپاره افت ګڼل کیږي په ځانګړې توګه د میوې د باغونو د ونو پاڼې او میوه دواړو باندې برید کوي. د سرې غڼې د ژوند دوران له هګۍ تر بلوغیت پورې ټول تقریبا درې اوونۍ ده. د بدن اوږدوالی یې تر ۰.۵ ملي متره پورې وي. ټول ډولونه یې سور رنګ نلري. که چېرې بوټو کې یې شمېر زیات شي د ونو پاڼې په بشپړ توګه له منځه وړلای شي. په ورته وخت کې له حشره وژونکو کیمیاوي توکو سره زیات مقاومت لري او په اسانۍ له باغونو نه ورکیږي. د له منځه وړلو لپاره یې ډېرې څېړنې شوي تر ټولو اغیزمنه لار یې په باغونو کې د (Phytoseiulus similis) ښکاري شني پرېښودل دي.  ...

د کلوبیونیډای کورنۍ (family Clubionidae) غړې دي. په (two-clawed hunting spider) نامه هم یادیږي. په رانې اېډا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. د بدن اوږدوالی یې له ۳ تر ۱۵ ملي متره پورې وي. د ډبرو لاندې او وښو کې د ورېښمو تونل جوړوي. د (Chiracanthium inclusum) ډول یې د متحده ایالتونو په ټولو سیمو کې پیدا کیږي د انسان لپاره زهري ده او ډېر وخت د خلکو په کورونو کې ځالې هم جوړوي.

بل نوم یې (Pycnogonid) ده. غڼې ته ورته سمندري ژوي دي، په پیکنوګونیډا کلاس (class Pycnogonida) کې شامل دي، کلاس ته یې د پانټوپوډا (Pantopoda) نوم هم اخلي، د فایلم نوم یې ارتروپوډا (phylum Arthropoda) ده. د سمندر په تل کې دبوټو او ژو تر منځ قدم وهي. ډېری یې څلور جوړه اوږدې پښې لري. کوم چې په کمو ژورو اوبو کې ژوند کوي تر ۳ ملي متره او کوم چې په ژورو اوبو کې ژوند کوي تر ۵۰ سانتي متره پورې اوږد بدن لري. خوله یې مثلثي شکل لري. خواړه یې له د نرمې تنې له ژو مایع څکل دي. د کمو ژورو اوبو ډولونه یې څلور ساده سترګې لري، د ژورو اوبو ډېر ډولونه یې بې سترګو دي. د هاضمې او مثل تولید سیستمونه یې څانګې لري او څانګې یې پښو کې غزېدلي.   د ښځې او نر جلا جنس لري، القاح یې له بدن څخه بهر ترسره کیږي. نر یې هګۍ تر هغو په خپلو ځانګړو پښو پسې نښتې ګرځوي تر څو چې په بچیانو بدلیږي. د ډېرو ډولونو بچیان یې لا...

د لینفي ایډای کورنۍ (family Linyphiidae) غړې دي. په ارانې اېډا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. تقریبا ۲۰۰۰ ډولونه لري، ډېری یې تر ۶ ملي متره کوچنی بدن لري. ځالې یې دوه طبقې لري غڼه د ځالې لاندې خوا کې د دواړو طبقو ترمنځ ژوند کوي.

د نسل نوم ېې نېفیلا ده، د اراکنیدا کلاس ټول غړي، د پلرنو نوم ېې ارتروپودا ده. ورېښمینه قوي ځاله جوړوي او د ځالې رنګ ېې زېړ وي. تقریبا تر یو متره پورې غټه ځاله جوړوي. خپله ځاله تل د ونو د خاښونو تر منځ جوړوي.  ۶۰ ډولونه لري او د نړۍ په ګرمو سیمو کې ژوند کوي. دښځې بدن ېې د نر په پرتله ډېر غټ وي او له ۲۵ تر ۵۰ ملي متره پورې ېې اوږدوالی رسیږي. د نر بدن ېې ډېر لنډ وي او اوږدوالی ېې تقریبا له ۴ تر ۶ ملي متره پورې رسیږي. د دې غڼو نران خپله ځاله نه جوړوي او د خپلو ښځینه غڼو په جوړو شو ځالو کې ژوند کوي. ډېر وخت کله چې له ښځینه غڼې سره د جنسي نزدیکت کوښښ کوي نو د ښځینه غڼو لخوا پرې برید کیږي او وژل کیږي.  په دې غڼو کې تر ټولو غټې ښځینه غڼې د نیفیلا کوماسي ډول دي. دا غڼې د افریقا په ماداګاسکر سیمه کې پیدا کیږي. بل ډول ېې په امریکا کې د نیفیلا کلاویپس په نامه یادیږي چې ښځینه ېې ډېر غټ بدن لري.  ...

   

د کورنۍ نوم ېې سيتودیدای، د ډلې نوم ېې ارانیدا ده او ډېر ډولونه ېې ۶ سپینې سترګې لري. په خپل ښکار باندې لاړې تو کوي او په خپلو لاړو کې ېې لکه د لومې یا دام په څېر رانیسي. لاړې ېې لعاب لرونکې (موسي لاجینوس) دي. کومو ځایونو کې چې سوری زیات وي ډېرې موندل کیږي. د بدن اوږدوالی ېې تقریبا ۳ ۱/۲–۵ ۱/۲ ملي متره ده.  

د کورنۍ نوم ېې سولیفوګای یا سولپوګیدا ده. بل نوم ېې لمر لړم ده. ځنې خلک ورته اوښ غڼه هم وایي. ۱۰۰۰ ډولونه لري د ارتروپوډ اراکنیدا کلاس ده. په ډېرو ګرمو او وچو سیمو کې ژوند کوي. د بدن وېښته او ګرده خیټه ېې غڼې ته ورته دي. خو د مخې پای کې ضمیمې لړم ته ورته دي. د بدن اوږوالی ېې له ۱۰ تر ۵۰ ملي متره پورې رسیږي.  معمولا د شپې لخوا ژوند کوي. په خوراک کې ډېرې حریصې دي او تل ډېرې وږې وي. دا غڼې کولای شي واړه فقاریه حیوانات ووژني. اولې وړې ضمیمې ېې زامې ته ورته پنسونه دي او دوېمه ضمیمه ېې پښو ته ورته والی لري او د ښکار د نیولو یا درولو لپاره ېې کاروي. د نړۍ په استوایي او نیمې استوايي سیمو کې پرېمانه موندل کیږي. چې په دې سیمو کې جنوب شرقي هند، افریقا او اندونیزیا هم شاملې دي.     ...

د ډلې نوم ېې امبلي پيجي، د ارتروپوډ ۷۰ ډوله دي، د کلاس نوم ېې اراکنیدا ده او وایپ لړم ته ورته والی لري مګر بې لکۍ دي. د امریکا، اسیا او افریقا په ګرمو سیمو کې ژوند کوي او د ورځې لخوا د کاڼو لاندې پټیږي. د ترانتولا ماجینېما کولاتا ګروپ غړي ېې تقریبا له ۸ تر ۴۵ ملي متره پورې اوږدوالی لري.