Author: Zakria Rahimi

د ایکزودیدا فرعي ډله ده، ۸۲۵ ډولونه لري، د کلاس نوم ېې اکاري ده. د غټو کورنیو او وحشي حیوانات پر بدن پرازیت دي. د انسان په بدن باندې پرازیت نه دي خو ځنې ډولونه ېې کله کله پرې حمله کوي. سخت شني لکه چې د امریکا دسپیانو (دېرماسینتوروریابیلیس) د میزبان په بدن پورې ځان نښلوي او د ژوند په هره دوره کې د څو ورځو لپاره وینه زبېښي. د دې ټیک بلوغیت ته رسېدلې ښځینه چې کله د میزبان نه وینه وزبېښي نو له نر سره جنسي نزدیکت کوي او له هغې وروسته له میزبانه ځان په ځمکه غورزوي تر څو په یو محفوظ ځای کې هګۍ وکړي او له هګیو وروسته مړه کیږي. کله چې د هګیو نه ۶ پښې لرونکي لاروای پیدا شي په وښو کې ځان پټوي او میزبان ته انتظار کوي. کله چې په اول ځل له میزبانه وینه وزبېښي بېرته د میزبان له بدنه خوله لرې کوي او خپل د بدن پوستکی غورزوي او په بدن کې ېې دوه نورې پښې زیاتیږي چې دې دورې ته ېې د نیمف نوم اخلي. دغه په ځم...

د سي تینیزیدای کورنۍ ټول غړي او د انترودیتيیدای کورنۍ ځنې غړي دي. د ډلې نوم ېې ارانیدا ده. په ځمکه کې سوری کوي او د سوري په خوله کې ورېښمینه دروازه جوړوي. کله چې یوه حشره د دې دروازې مخې ته تېریږي نو دا غڼه سم دلاسه دروازه پرانیزي او حشره ښکار کوي تر څو ځان تغذیه کړي.  په دې غڼو کې سي تینیزید قطار شوي غاښونه لري چې د ځمکې د کیندلو لپاره ېې کاروي، د بدن اوږدوالی ېې ۲.۵ سانتي متره پورې رسیږي، ډېر وخت ېې رنګ تېز نصواري وي، لنډې پښې لري او په جنوب غربي امریکا کې ډېر پیدا کیږي. د دې غڼو تونل تقریبا تر ۱۵ سانتي متره پورې په ځمکه کې اوږد کیندل شوی وي. هر وخت په تونل کې وي یواځې د ښکار لپاره بهر ته راوځي که ووېریږي سم د لاسه تونل ته ننوځي.  انترودییتید په جاپان او شمالي امریکا کې پرېمانه پیدا کیږي .    ...

په ارتروپوډ کې د بدن په بهرنۍ برخه کې سوریان (تنفسي تونل) چې د سږو کتاب یا بوک لنګ هم ورته وېل کیږي. دغه تنفسي تونلونه ډېر وخت د ارتروپود بطن یا سینې په برخه کې وي. په اېلاسمو برانچ (شارک، سکېټ او رېز) ماهیانو کې د تنفس سوریان یا سپایرېکل د ماهیانو له ګېل یا جېل نه جوړ شوي او د اوبو د تېرېدو لپاره د تنفس په وخت کې کاریږي. په دې ماهیانو کې د سترګو شاته وي.    

په دوه نورو نومونو (ground spider or hunting spider) هم پېژندل کیږي. د لیکوسیډای کورنۍ (family Lycosidae) غړې دي، په ارانې اېډا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. د ښکار کولو طریقه او چلند یې لیوه ته ورته ده او له همدې امله پرې لیوه غڼه نوم ایښودل شوی. په شمالي امریکا کې ۱۲۵ ډولونه او په اروپا کې ۵۰ دولونه لري. تر ټولو غټې یې ۲.۵ سانتي متره اوږد بدن لري د پښو اوږدوالی یې هم د بدن له کچې سره برابر وي.   ډېری یې تېز نسواري رنګ لري، پراخ شوی اوږد له وېښتو ډک بدن لري، د پام وړ چټکه منډه وهي. د مخ پورته برخه کې دوه وړې سترګې، په منځ کې دوه ډېرې غټې سترګې او لاندې څلور وړې سترګې لري. ځواکمنې ژامې لري.   په پاڼو کې، د ډبرو لاندې او وښیزو سیمو کې ژوند کوي. د شپې لخوا یا چې کله اسمان کې خړه توره ورېځ وي فعالیت کوي. هګۍ یې په یوه کیسه کې وي کومه چې د ښځې ورېښمو تولیدونکي غړي پسې...

په انګرېزۍ کې ورته (scrub mite, harvest mite, bête rouge, or chigger mite) نومونه هم اخلي. پروسټیګماټا فرعي ډله (suborder Prostigmata) ده. د شنو او کټملو (the mites and ticks) په اکاري فرعي کلاس (subclass Acari) کې تقریبا د ۱۰۰۰۰ ډولوله د شنو لاروا بچیان دي کوم چې د چیګر په نامه یادیږي. ځینې خلک چیګر نوم (chigoe, jigger, or jigger flea) حشرو ته هم کاروي.   د چیګر د بدن اوږدوالی له ۰.۱ تر ۱۶ملي متره پورې وي. بهرنۍ اسکلیټ یې نری او خپله کې نښتی نه وي. ځینې ډولونه یې سترګې لري، ځینې بې سترګو دي. که چېرې د تنفس سوریان (Spiracles, or breathing pores) ولري نو د لمړۍ ضمیمې په بیخ کې وي او یا هم د تنې مخې خوا کې کوم بل ځای کې وي. ځینې ډولونه یې په وچه کې ژوند کوي او ځینې په تازه اوبو او سمندر کې پیدا کیږي. ځینې پرازیت دي، ځینې مردار شوي ژوي خوري، ځینې په بوټو ځان تغذیه کوي او ځینې نور و...

د (cobweb weaver) په نامه هم پېژندل کیږي. د تېرېدي ایدای کورنۍ (family Theridiidae) ټولې غڼې دي. په ارانې ایدا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. په ټوله نړۍ کې تقریبا ۱۰۰۰ ډولونه لري، توره کونډه هم پکې شامله ده. ځاله یې د بې نظمه شبکې په څېر وي، ډېر وخت د خپلې ځالې په تارونو پسې ځان زوړند شکل کې پرېږدي. نوم یې د وروستیو پښو په پنجو کې له وړو وېښتو اخیستل شوی کوم چې د ګمنځ شکل لري او کله چې کومه حشره ښکار کړي په همدې پښو تار ترې تاووي تر څو یې دام کې ونښلوي. د پښو پنجو ته په انګرېزۍ کې تارسوس (tarsus) نوم اخلي....

د تورمیس ایدای کورنۍ (family Thomisidae) غړې دي، په ارانې ایدا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. شکل یې چنګان ته ورته ده او د ډېرو چنګاښونو په څېر په څنګ قدم وهي او یا په شا تګ کوي. په ټوله نړۍ کې شته دي، په کورنۍ کې یې ډېر عام ډولونه هم شامل دي، د ځمکې له پاسه، په پاڼو کې او د توکو لاندې ژوند کوي. یوازې په متحده ایالتونو کې ۱۲۵ ډولونه پیدا کیږي.   د ډېرو د بدن رنګ خړ یا نسواري وي، تر ۱۲ ملي متره پورې اوږدوالی لري، په خپله ځاله کې ډېر وخت نه تېروي او له ځالې بهر ډېر وخت خپل ښکار ته پټیږي. د (Misumena and Misumenoides) ډولونه یې په شمالي امریکا کې دي کوم چې په خلاصو سیمو کې یا په ونو کې ژوند کوي، د (Misumena vatia) ډول یې په ګلانو کې پیدا کیږي، رنګ یې سپین یا زېړ وي او د ګېډې څنګونه یې سرې کرښې لري، په کوم ګل چې ناسته وي څو ورځو کې خپل رنګ د همدې ګل رنګ ته بدلوي.   د (...

په انګرېزۍ کې یې نوم (daddy-longlegs or daddy long legs) هم لیکل کیږي او د (harvestman) نوم هم ورته اخیستل کیږي، د اراکنید له ۶۰۰۰ زیات ډلونه دي، څورب بدن لري، ډېرې اوږدې نرۍ پښې لري. له لړم سره ډېر نږدې تړاو لري، د غڼې په څېر ښکاري او له همدې امله ډېر خلک د غڼو ګمان پرې کوي. په ریښتینو عڼو کې بدن په دوه برخو وېشل شوی وي یوه برخه سر او سینه (cephalothorax) او دوېمه برخه ګېډه (abdomen) وي خو په اوږد پښي پلار کې بدن یوازې یوه برخه لري.   ډېر ډولونه یې هر څه خوړونکي (omnivorous) دي. خپل ځان په بوټو، حشرو، کټملو او حلزون تغذیه کوي. خپل خواړه د ښکار له لارې لاسته راوړي او یا مردار شوي ژوي خوري. په اپیلینوس ډله (order Opiliones) کې څلور فرعي ډلې شاملې دي: سیفوفتالمي (Cyphophthalmi)، ډېسپنوای (Dyspnoi)، اوپنوای (Eupnoi)، لانیاتورېس (Laniatores). پنځمه فرعي ډله یې (Tetrophthalmi) ده کوم...

د ډول علمي نوم یې (Loxosceles reclusa) ده. په انګرېزۍ کې ورته (violin spider) نوم هم اخلي. روښانه زېړ یا سور رنګ کې زهري غڼه ده. د متحده ایالتونو په لوېدیځ او سوېل کې پرېمانه پیدا کیږي. د بدن اوږدوالی یې تر ۷ ملي متره پورې وي. سر او سینه کې یې ویولن ته ورته نښان ده. شپږ سترګې لري او په دوه صفونو کې ترتیب شوي وي.   په سمڅو، د شخوند وهونکو په غارونو او نورو ورته ځایونو کې ژوند کوي. په کورونو کې داسې ځایونو کې پیدا کیږي چېرې چې خلکو خپل توکي ذخیره کړي وي. که چېرې انسان باندې خوله ولګوي نو زهر یې د چیچل شوي ځای چار چاپېره د وینې د رګونو دیوال له منځه وړي او ځینې وخت د پوستکي لوی ټپ رامنځته کوي او رامنځته شوی ټپ تر څو میاشتو پورې نه رغیږي. زهر یې کم وخت د مرګ لامل ګرځي....

د سالټي سیډای کورنۍ (family Salticidae) غړې دي. تر ۵۰۰۰ زیات ډولونه لري، په ارانې اېډا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. کله چې ښکار پیدا کړي د رانیولو لپاره یې ټوپ اچوي. د بدن کچه یې له ۲ تر ۲۲ ملي متره پورې اوږده وي. په ګرمو سیمو کې ډېرې عامې دي خو ځینې ډولونه یې د شمالي قطب سیمو کې هم شته. کومې سیمې چې لمر لري دا غڼې پکې د ورځې لخوا فعالې وي. د شپې لخوا د ډبرو او توکو لاندې پټیږي. خپله کې ګډې ځالې نه جوړوي او نر یې د وړې ښځې د ځالې تر څنګ اوسیږي کله چې ښځه جنسي بلوغ ته ورسیږي نو جنسي نزدیکت ورسره کوي.   د (Phintella vittata) یې په خپل بدن کې داسې سطحه لري چې د لمر ماوراء بنفش وړانګې بېرته منعکسې کوي. نر یې مخکې له جنسي نزدیکته ښځې ته د مینې اظهار کوي او ښځه د ځان لور ته جذب کوي....

د (pseudoscorpion) په نامه هم یادیږي. د (order Pseudoscorpiones) ډلې ۱۷۰۰ ډولونه دي. په اراکنیدا کلاس (class Arachnida) کې شامل دي او ډلې ته یې ځینې خلک د (Chelonethida) هم اخلي. په شکل کې ریښتیني لړم ته ورته وي خو لکۍ نلري او د بدن کچه یې له یو ملي متر تر ۷.۵ ملي متر پورې وي. په لمړۍ ضمیمې کې یې د ورېښمینو مرغړیو سوریان موجود وي. دوېمه جوړه ضمیمې یا پیډي پالپ یې زهري ضمیمې دي.   له سړو سیمو پرته په ټوله نړۍ کې شته دي. ډېر د ډبرو لاندې ژوند کوي. په ورېښمینو ځالو کې د ژمي خوب کوي. د بدن پوستکی بدلوي، غورزوي یا کوریز کوي. یو ډول یې د کتاب لړم په نامه یادیږي او ډېر وخت د کتابتون په کتابونو او کورونو کې پیداکیږي.  ...

په انګرېزۍ کې ورته (grass spider) نوم هم اخلي. د اېج لېن ایډای کورنۍ (family Agelenidae) غړې دي، د ارانې ایډا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. قیف ته ورته ځالې جوړوي. ډېر ډولونه یې په ټوله نړۍ کې پیدا کیږي. خپلې ځالې په وښو کې، د ډبرو تر منځ او د تختو لاندې جوړوي.   د (Agelena naevia) ډول یې په شمالي امریکا کې ژوند کوي کوم چې د بدن مختلفې کچې او رنګونه لري. د دې ډول نر تر ۸ ملي متر پورې اوږد او ښځه تر ۱۹ ملي متره اوږد بدن لري. له روښانه زېړ تر سور نسواري پورې رنګونه لري د بدن مخکینۍ برخه یې دوه سپنې کرښې لري....

د ډېپلور ایډای کورنۍ (family Dipluridae) غړې دي، په ارا نې ایډا ډله (order Araneida) کې شاملې دي. قېف ته ورته ځاله جوړوي. د ځالې خوله یې پراخه وي پای یې کوچنی شوی وي، غڼه یې پای کې ښکار ته منتظره وي تر څو کومه حشره یې له ځالې سره په اړیکه کې شي او پکې ونښلي. کله هم چې کومه حشره د ځالې لور ته نږدې شي سم دلاسه برید پرې کوي. په شمالي امریکا کې (Evagrus, Brachythele, and Microhexura) نسلونه، په سوېلې امریکا کې د (Trechona) نسل او په استرالیا کې (Atrax genus) ډېر پېژندل شوي عام نسلونه دي.   د (Atrax robustus) ډول یې زهري غڼې دي، د استرالیا په ختیځ او سوېل کې پیدا کیږي، د سیمې خلک ډېره وېره ترې کوي او تر اوسه یې ډېر خلک وژلي. اوس وخت کې یې د زهرو ضد درمل جوړ شوي او له چیچلو وروسته باید سم د لاسه تذریق شي....

علمي نوم یې (Araneus diadematus) ده.بل نوم یې (cross spider) ده. په ارانې ایډا ډله (order Araneida) کې شامل دي. په ګېډه کې د صلیب نښان ته ورته سپین رنګ لري. په ټوله شمالي نیم کره کې شته دي او ډېر وخت په وښیزو سیمو او باغونو کې وي. په ټیټو بوټو او وښو کې خپلې کروي شکله ځالې جوړوي. غڼه د ځالې په مرکز کې وي او سر یې تل ښکته لور ته وي.   معمولا په اوړي کې بشپړ وده کوي، په مني کې هګۍ کوي او په پسرلي کې یې هګۍ په بچیانو بدلیږي. بچیان یې تر څه وخته پورې په سپین توپ کې سره یو ځای وي. که چېرې مزاحمت ورته وکړل شي یو بل لور ته منډه کوي خو له څه وخت وروسته بېرته سره یو ځای کیږي. د ژمي موسم کې خپله د ځواني دوره تېروي او اوړي کې بشپړ ودې ته رسیږي....

د هغو د غڼو ډولو سږي دي چې هوا تنفس کوي. هر سږي بوک کې نري قابونه موجود وي او یاد قابونه په لوړه کچه رګ لرونکي وي. په اړیکه کې له یو بل سره داسې ترتیب شوي وي لکه د کتاب پاڼې. دا قابونه یوې داخلي کیسه کې پراخ شوي کومه چې بهرني اسکلیټ جوړه کړې ده او بهرنۍ برخه یې کوچنۍ پرانیسته لري. تر څلورو جوړو پورې په لړمانو کې وي او تر دوه جوړو پورې په غڼو کې وي.

د لټروډېکټوس نسل (genus Latrodectus) ده، د (Theridiidae) کورنۍ غړې ده. د تورو غڼو مختلف ډولونه دي. په ګېډه باندې د شګې د ساعت (hourglass) په څېر نښان لري. تورې کونډې په ځانګړې توګه د (Latrodectus mactans) ډول د نړۍ په ډېرو سیمو کې پیدا کیږي. که چېرې توره کونډه انسان باندې خوله ولګوي نو انسان کانګې کوي، په عضلاتو کې درد پیدا کوي، دیافراګم کې یې خفیف فلج پیدا کیږي کوم چې د ساه تنګۍ لامل ګرځي. ډېر خلک له کومې پېچلې ستونزې پیدا کولو پرته بېرته رغیږي خو د کوچنیانو او زړو لپاره مرګونې کېدای شي.   د (Latrodectus mactans) ډول یې په شمالي امریکا کې او د نړۍ په نورو برخو کې ډېر عام ده. ښځه یې ځلېدونکی تور رنګ لري او د خېټې لاندې یې د شګې ساعت شکل ته ورته سور رنګ نښان وي، ځینې وخت د ساعت د شکل پر ځای دوه کوچني مثلث ته ورته شکلونه وي، بدن یې تر ۲.۵ سانتي متره پورې اوږدیږي. نر یې ډېر کم وخت ...

د ټوپ اچونکې غڼې ډول ده، د کورنۍ نوم ېې سالتیسیدای (family Salticidae)، خواړه ېې د بوټو پانې دي، د وښو خوړولو طبعیت ېې له نورو غڼو په هر ډول ځانګړتیا کې جلا کوي، نورې غنې تقریبا د جسد خوړونکې دي همداسې ډېرې کمې غنې د بوټو په شیره ځان تغذیه کوي. باغیرا کیپلینګي په مکسیکو او مرکزي امریکا کې پیدا کیږي چېرته چې دا غڼې د غز ونې سره نږدې یا د غز په ونه (swollen-thorn acacia trees) کې ځاله کوي. همدا ونې د دې غڼو خواړه هم دي. د دې غڼو اوږدوالی له ۵ تر ۶ ملي متره پورې ده او د پښو رنګ ېې نیمه شفافه نصواري زېړ او یا روښانه زېړ او دسیفالو تورکس پروزوما یا د سر او سینې (cephalothorax) رنګ ېې په نر کې شین او سور رنګ او په ښځینه کې تور او سور رنګ لري. د ګېډې یا بطن یا اوپیستوزوما (opisthosoma) د نر ډېره نری او د ښځینه ډبله او پراخه شوې وي او په دواړو جنسونو کې ېې خېټه نصواري او شنه خاپونه لري.   ...

اکارید د اکاري، اکاریدا یا اکارینا فرعي کلاس (subclass Acari or Acarida or Acarina) ده. د ارتروپوډ فرعي ګروپ (subgroup of arthropod) ټول غړي دي او د اراکنیدا کلاس (class Arachnida) کې ډلبندي شوي کوم کې چې شني (mites) او خسک یا کټمل (ticks) شامل دي.   د بدن کچه او د جوړښت توپیرونه ځینې شني تر ۰.۱ ملي متره (۰.۰۰۳۹ انچه) پورې اوږده دي خو په ورته وخت کې بیا ځینې کټمل تر ۳۰ ملي متره پورې (۱.۱۸ انچه) پورې اوږده شته. ځوان بچیان (Nymphs) او غټ یې معمولا څلور جوړه پښې لري خو تازه له هګیو پیدا شوي لاروای (larvae) درې جوړه پښې لري. د ځینو کورنیو غړي په خپل بدن یو ډول سخت وېښته یا سیتای (setae) لري خو نور یې بیا په بشپړ ډول بې وېښتو دي. د نرم بدن شني او کټمل یا خسکو بدن په یو څو قابونو یا سپر پوښلی وي خو د کلک بدن یې بیا زېات سخت سپرونه یا قابونه لري. د بدن شکل یې له دایروي ګرد ...