Author: Zakria Rahimi

د سویس د کاري سپیانو نسل ده، نسل یې د روم خلکو کله چې په سویزرلنډ یرغل کړی وو تقریبا ۲۰۰۰ کاله وړاندې په سویزرلنډ کې اخیستی. تر ډېره وخته پورې یې نسل د کراچۍ د کش کوو او غوییزو څرولو لپاره کارول شوی. لاندې زوړند V شکل ته ورته غوږونه لري. اوږده نرم ورېښمین وېښته لري، رنګ یې تور وي ، سینه، اوربوزد لکۍ څوکه او پښې یې سور او سپین وي. قد یې له ۲۵ تر ۲۷.۵ انچه (له ۶۳.۵ تر ۷۰ سانتي متره) پورې لوړیږي او وزن یې تر ۴۰ کیلو ګرامه (۸۸ پونډه) پورې رسیږي.

د ګروی نېنډاېل (Groenendael) نوم هم ورته اخلي، کاري سپیان دي او نسل یې په کال ۱۸۸۵ کې د بلجیم په ګروی نېنډال کلي (Groenendaal village) کې اخیستل شوی. اوږده وېښته، نری اوږد اوربوز، او نېغ ولاړ مثلثي غوږونه لري. خلک یې د ښې کاري وړتیا لرلو او هوښیارۍ له امله زیات خوښوي. له څر پرته نظامي چارو کې، د ساتونکي په توګه او د ړندو لپاره د لارښوونکي په توګه هم کارېدلي. ځواکمن او چټک بدن لري. قد یې له ۲۲ تر ۲۶ انچه (له ۵۶ تر ۶۶ سانتي متره) پورې لوړیږي او وزن یې له ۲۳ تر ۲۷ کیلو ګرامه (له ۵۰ تر ۶۰ پونډه) پورې رسیږي. د دې شپونکي سپي (shepherd dog) د نسل اخیستنې موخه فزیکي څرنګوالی نه وه بلکې موخه یې کاري وړتیا وه. د ۱۸۰۰ لسیزې په پای کې بلجیم تقریبا ۷ ډوله د سپیانو نسلونه لرل. ...

د سپیانو نسل ده، نسل یې په ۱۸۰۰ لسیزه کې د انګلستان په ناتمبرلنډ کې اخیستل شوی. بېډ لینګټون نوم یې په سیمه کې د معدن د زیرمو یوه ولسوالۍ ده. د نسل اخیستنې موخه یې جنګول، د بډګرس (badgers) په نامه ژوي او نورو افتي ژو (vermin) ښکار وو خو وروسته خلکو دکورني ژوي په توګه ساتل.   شکل یې وري ته ورته ده، ملا یې منحني یا زرغونې ته ورته شکل لري، ډبل ګورګوتي وېښته لري، دبدن رنګ یې نیله خړ، تېز سور نسواري، شګې ته ورته زېړ وي او په دې رنګ کې د بل رنګ نښانونه لري. قد یې له ۱۵ تر ۱۷ انچه (له ۳۸ تر ۴۳ سانتي متره) پورې لوړیږي او وزن یې له ۸ تر ۱۰ کیلو ګرامه (۱۷ تر ۲۳ پونډه) پورې رسیږي....

د سپیانو نسل ده، نسل یې په انګلستان کې اخیستل شوی، د نسل اخیستنې موخه یې د غوییزو او پسونو څر وه. نسل یې ممکن د اروپا د څر له نورو سپیانو اخیستل شوی وي. د بدن کچه یې منځنۍ ده، اوږده وېښته لري، په وېښتو کې یې اوږده زوړند غوږونه هم پټ وي. مالک یې باید هر وخت پاملرنه وکړي تر څو یې وېښته په ښه وضعیت کې پاتې شي.   قد یې له ۲۰ تر ۲۲ انچه (۵۱ تر ۵۶ سانتي متره) پورې لوړیږي، روښانه او تېز خیره دواړه رنګونو کې شته دي خو د بدن ډېره برخه یې سپینه وي. له کاري موخې پرته یې اروپایان په کورنو کې هم ساتي....

د واړه هونډ سپیانو نسل ده. د ښکار لپاره او یا کور کې د کورني سپي په توګه ساتل کیږي. شکل کې د ګیدړې هونډ سپیانو ته ورته دي. غټې نصواري سترګې لري، بدن یې لنډ وېښته لري، زوړند غوږونه لري. د بدن رنګ یې د درې رنګونو (سور، سپین او سور قهويي) له ترکیب څخه جوړ شوی وي. ځواکمن بدن لري. د سوی د ښکار لپاره کاریږي. د قد لوړوالی یې تر ۳۳ سانتي متره (۱۳ انچه) پورې او وزن یې تر ۸ کیلو ګرامه (۱۸ پونډه) پورې رسیږي.  

هغو سپیانو ته وایي چې ښکاري وي، اوږده زوړند غوږونه، اوږد بدن او لنډې پښې لري. څو پېړۍ وړاندې یې نسل په فرانسه کې اشرافو او اریستوکراتانو د ښکار لپاره اخیستی او تر ټولو زېات په فرانسه او بلجیم کې ساتل کېدل. پخوا خلکو د سوی، صحرایي سوی، هوسۍ، ګیدړو او مرغانو د ښکار لپاره کارول. د بدن وېښته یې لنډ وي، د درې رنګونو (سپین، تور، سورقهویي) له ترکیب څخه یې د بدن رنګ جوړ شوی وي. د قد لوړوالی یې له ۳۰ تر ۳۶ سانتي متره (۱۲ تر ۱۴ انچه) پورې او وزن یې له ۱۸ تر ۲۷ کیلو ګرامه (۴۰ تر ۶۰ پونډه) پورې رسیږي. په فرانسه کې ډېر سیمه ایز ډولونه لري....

په انګرېزۍ کې ورته (Congo bush dog or Belgian Congo dog) نومونه هم اخلي. د هونډ سپیانو پخوانی نسل ده او اصلي ځای یې مرکزي افریقا ده. د ښکار لپاره اخیستل کېدونکی نسل ده، د ښکار پر وخت ښکار پسې منډه وهي تر څو یې په جال کې ونښلوي. غاپي نه خو کله چې خوښ وي یو ډول اواز کوي. څېره یې داسې ښکاري لکه چې تل د فعالیت لپاره چمتو وي. د قد لوړوالی یې له ۴۱ تر ۴۳ سانتي متره (۱۶ تر ۱۷ انچه) پورې او وزن یې له ۱۰ تر ۱۱ کیلو ګرامه (۲۲ تر ۲۴ پونډه) پورې رسیږي. د مثل تولید یې له نورو سپیانو توپیر لري، په کال کې یو ځل یو بچی زېږوي....

اصلي ځای یې استرالیا ده، د فارم سپیان ګڼل کېدل، په لمړي ځل په کال ۱۸۸۵ کې نندارې ته وړاندې شول. نسل یې په استرالیا کې د انګلستان له دوه ډوله سپیانو چې د ماتو وېښتو سپیان او زاړه د انګلستان ټېرایر دي اخیستل شوی خو ممکن نسل یې له نورو سپیانو سره هم ګډ شوی وي. د قد لوړوالی یې تر ۲۵ سانتي متره (۱۰ انچه) پورې او وزن یې له ۵ تر ۷ کیلو ګرامه (۱۱ تر ۱۵ پونډه) پورې رسیږي. د قد د لوړوالي په پرتله یې د بدن اوږدوالی زېات وي، د بدن رنګ یې نیله تور، سیلوري تور او یا قهوې ته ورته سور رنګ لري....

د غوییزو د پادو د سپیانو نسل (breed of herding dog) ده. نسل یې په ۱۸۰۰ پېړۍ کې په متحده ایالتونو کې اخیستل شوی خو د استرالیا شېفرډ ځکه ورته وېل کیږي چې پلرونه یې د باسک شېفرډز (Basque shepherds) په نامه یو کس چې استرالیا کې یې ژوند کړی وو له ځان سره متحده ایالتونو ته انتقال کړي وو. د دې نسل پلرونو کې یو د بېغجې دو پېغې ني (berger de Pyrenees) سپی ده بېغجې دو پیرینې یو فرانسونی نوم ده، مانا یې د پیرینې غرونو باغوان ده او انګرېزي تلفظ یې برجېر دو پیرینیز ده. د استرالیا د غوییزو د پادو سپی له ۴۵ تر ۵۸ سانتي متره (۱۸ تر ۲۳ انچه) پورې لوړیږي او وزن یې له ۱۶ تر ۳۲ کیلو ګرامه پورې رسیږي. بدن یې مختلف رنګونه لري، د غاړې، مخکې پښو او سینې رنګ یې ډېر وخت سپین وي، د بدن وېښته یې منځنۍ کچه لري نه ډېر لنډ او نه ډېر اوږده دي، د سترګو رنګ یې نصواري، شین یا امبري رنګ وي. په ځینو کې یې یوه سترګه یو ر...

په انګرېزۍ کې ورته (Australian heeler, blue heeler or red heeler or Queensland heeler) نومونه هم اخلي. د غوییزو د پادو د سپیانو نسل (breed of herding dog) ده. په ۱۹ پېړۍ کې استرالیایانو نسل د دې لپاره اخیستی چې لرې پرتو سیمو کې د غوییزو د پادو ساتنه وکړي. کله چې غوییز ولاړ وي د حرکت ورکولو لپاره یې دا سپی په منګولو شوګارې کوي تر څو په یو لور حرکت ورکړي او له همدې امله (heeler) نوم ورته اخیستل کیږي. د قد لوړوالی یې له ۴۳ تر ۵۱ سانتي متره (۱۷ تر ۲۰ انچه) پورې او وزن یې له ۱۶ تر ۲۰ کیلو ګرامه (۳۵ تر ۴۵ پونډ) پورې رسیږي. نسل یې د امریکا د کېنېل کلب (American Kennel Club) په نوملړ کې له ۱۹۸۰ کال څخه اضافه شوی. له ماشومانو سره ښه چلند لري، د ځای او توکو ښه ساتونکي دي.  ...

سپانیل (spaniel) په انګرېزۍ کې د اوږدو وېښتو د زوړندو اوږدو غوږو سپي ته وایي. دا سپیان د سپورتي سپیانو نسل (bred of sporting dog) ده او اصلي ځای یې متحده ایالتونه دي. د ۱۸ پېړۍ پای کې ښکاریانو د مرغانو د نیولو لپاره په وچه او اوبو کې کارول. د پلرونو په اړه یې مالومات نشته خو نسل یې له نورو سپانیل سپیانو اخیستل شوی. ډېر فعال دي، زوړند غوږونه لري، قد یې له ۳۸ تر ۴۵ سانتي متره (له ۱۵ تر ۱۸ انچه) پورې او وزن یې له ۱۱ تر ۲۰ کیلو ګرامه (۲۵ تر ۴۵ پونډه) پورې رسیږي. ټول بدن یې پرته له مخ ګورګوتي وېښته لري. د بدن رنګ یې چاکلېټ ته ورته نصواري او سپینه کې کم سپین رنګ لري....

مخکې له نیول شوي یا په ځنځیر تړلي خرس سره د جنګ (bearbaiting) لپاره او له نورو سپیانو سره د جنګ لپاره روزل کېدل. خو وروسته بیا د افتي ژو (vermin) لکه مږه، موږک او نورو شخوند وهونکو د وژلو او د ځای ساتنې لپاره خلکو ساتل.   ځواکمن عضلاتي بدن لري، د غوږونو رنګ یې ګلابي ده، قد یې له ۴۳ تر ۴۸ سانتي متره (له ۱۷ تر ۱۹ انچه) پورې او وزن له ۲۳ تر ۳۶ کیلو ګرامه پورې رسیږي. مختلف رنګونه لري خو ډېر وخت یې سر غاړه او لاندې برخه سپینه وي. له ماشومانو سره مهربانه چلند لري په خپل طبیعت کې وفاداره دي خو که چېرې سم وروزل شي په انسان برید نکوي مګر په نورو ژو او سپیانو برید ته هر وخت چمتو وي....

په واورې د بې ټېرونو ښویې ګاډۍ کش کوونکو سپیانو (sled dog) نسل ده. نسل یې په لمړي ځل یو مالامیوټ (Malamute)، یو اسکیمو (Eskimo) یا اېنو پیاټ (Inupiat) اخیستی. په انګرېزۍ کې مالامیوټ یو اسکیمو، یا اېنو پیاټ ته وایي او درېواړه د اسکیموس (Eskios) سره تړاو لرونکي ته وېل کیږي. اسکیموس د شمالي کاناډا، الاساکا، ګرین لنډ، ختیځې سایبیریا اصلي خلکو ته وایي چې په دودیزه توګه د ښکار په ذریعه خپل ژوند مخکې وړي په ځانګړې توګه د کبانو په ښکار د خپل ژوند امکانات برابروي. د دې سپیانو په نسل هم د همدې خلکو نوم ایښودل شوی.   د الاساکا مالامیوټ ځواکمن بدن لري، پراخ سر (broad head)، نېغ ولاړ غوږونه (erect ears)، د بڼکې په څېر لکۍ (plumelike tail) چې په خپلې ملا یې را تاو کړې وي لري. بدن یې ګڼ وېښته لري او معمولا خړ یا تور او سپین رنګ کې وي. قد یې له ۵۸ تر ۶۳ سانتي متره (له ۲۳ تر ۲۵ انچه) پورې او وزن...

اکیتا د کاري سپیانو نسل (breed of working dog) ده او اصلي ځای یې د جاپان په شمال کې یوه غریزه سیمه ده. په کال ۱۹۳۱ کې د جاپان حکومت د دې سپیانو نسل د طبیعي څلي په نامه یاد کړ. مخکې دا سپیان د جنګ او ښکار لپاره روزل کېدل خو اوسمهال د پولیسو او ساتنې په دنده ګمارل کیږي. اکیتا عضلاتي ځواکمن بدن لري، پراخه سر او نېغ ولاړ غوږونه (erect, pointed ears) لري، ډبله لکۍ یې په ملا یا څنګ (flank) ته تاو شوې وي. په انګرېزۍ کې (flank) د انسان یا حیوان د ورانه او لګن څنګ ته وایي. اکتیا په مختلفو رنګونو کې شته دي او هر رنګ یې په مخ باندې ماسک یا بل رنګ لري خو یوازې سپین رنګ کې اکیتا ماسک نلري. د اکیتا د نر قد له ۶۶ تر ۷۱ سانتي متره (۲۶ تر ۲۸ انچه) پورې لوړیږي او د ښځې قد یې له ۶۱ تر ۶۶ سانتي متره (۲۴ تر ۲۶ انچه) پورې رسیږي.   لمړی اکیتا متحده ایالتونو ته په کال ۱۹۳۷ کې هېلېن کېلر له ځان سره انتق...

په ټېرایر سپیانو کې تر ټولو غټ ډول ده. ګمان کیږي چې نسل یې له اوتر هونډ (otterhound) او د ماتو وېښتو له سپي (broken-haired dog) چې اوسمهال یې نسل له منځه تللی اخیستل شوی وي. نسل یې په لمړي ځل د انګلستان د یارک شېر (Yorkshire) په اېر دره یا اېر ډېل (Aire valley, or Airedale) کې اخیستل شوی او نوم یې هم له همدې سیمې اخیستل شوی. جرات لرونکی، مهربانه چلند لري خو له پردیو خلکو سره نا بلدتیا ښي. د جګړو پر مهال دا نسل د نظامي توکو او پیغام د لېږد لپاره کارېدلي، د پولیسو په دنده کمارل شوي، د ساتنې لپاره کارېدلي او د ښکار لپاره هم روزل شوي.   د قد لوړوالی یې تر ۵۸ سانتي متره (۲۳ انچه) پورې لوړیږي او د بدن وزن یې له ۱۸ تر ۲۳ کیلو ګرامه پورې رسیږي. د اوربوز شکل یې مربع ته ورته ده، ټنډه یې لوړوالی او ژوروالی نلري او تر پوزې پورې یوه سطحه ده. د بدن وېښته یې ګڼ او سیم ته ورته دي. ملا یې توره ا...

د بیزو ټېرایر (monkey terrier) په نامه هم یادیږي. د وړو سپیانو نسل (breed of toy dog) ده او له ۱۷ پېړۍ پېژندل شوي دي. ګمان کیږي چې اصلي ځای یې جرمني وي. نسل یې د موږک، مږې او افتي ژو (vermin) کوم چې کرنې، خوړو او داسې نورو ته زېان اړوي د مړه کولو لپاره اخیستل شوی وو. دا سپیان فعال دي او لوبې کول خوښوي. تر ۱۱.۵ انچه پورې ېې قد لوړیږي او له ۳ تر ۳.۵ کیلو ګرامه پورې ېې وزن رسیږي. واړه نېغ ولاړ غوږونه (erect ears) لري، تورې سترګې لري، نیمه شوې لکۍ (docked tail) لري. خلک یې تور رنګ کې خوښوي خو له دې پرته کریمي، خړ، سپینو زرو ته ورته، سور او قهوي رنګ کې هم شته. د وېښتو اندازه یې بدن کې لنډه ده خو د پښو او مخ وېښته یې ګڼ دي. افېن په جرمنۍ ژبه کې بیزو ته وایي د دې سپیانو مخ هم د بیزو په څېر ده او له همدې امله یې نسل باندې د بیزو ټېرایر نوم ایښودل شوی....

هونډ (hound) په انګرېزۍ کې هر ښکاري سپي ته وایي که هغه تازي سپیان وي او که کوم بل نسل وي. د افغانستان تازي سپي ته په نړۍ کې د افغان هونډ نوم اخلي خو په افغانستان کې یې د تازي په نامه یادوي. یو وخت ګمان کېده چې د افغان هونډ سپي اصلي ځای پخوانی مصر ده او زرګونه کاله وړاندې یې مصریانو نسل اخیستی خو د دې تیورۍ یا نظر لپاره هېڅ شواهد ونه موندل شول. اروپا ته په ۱۹ پېړۍ کې د انګلستان هغو پوځیانو له ځان سره انتقال کړي چې د هند او افغانستان د پولو ترمنځ په جګړه کې بوخت وو.   د افغانستان تازي سپیان دخپل لید په ذریعه ښکار کوي او په افغانستان کې د پیشو پړانګ او ګزېلې د نیولو لپاره کارېدل خو وروسته پرې سوی او داسې نور واړه ژوي هم نېول کېدل. د دې سپیانو د قد لوړوالی د مخکینیو پښو په ولیو کې له ۶۳ تر ۶۸ سانتي متره (۲۵ تر ۲۷ انچه) پورې رسیږي او وزن یې له ۲۳ تر ۲۷ کیلوګرامه پورې وي. نرم لاندې زو...

اوریال پسونه (اوویس اریانتالیس) د درمیانه کچې وحشي پسونه دي. دغه پسونه په شمال شرقي هندوستان، پاکستان، افغانستان، روسیه او ایران کې ژوند کوي. ۹ ډولونه لري چې هر ډول ېې له رنګ او کچې پېژندل کیږي. د هر ډول د ښکرونو جوړښت ېې توپیر لري. دیو ډول پسونه له بل ډول پسونو سره او په یو ډول کې یو پسه له بل پسه سره ارثي توپیرونه لري او په همدې وجه په ډله وېشونکي د دې پسونو په ډلبندۍ نه دي توانیدلي. ځنې زولوجي پوهانو د اوویس وي ني ای او ځینو نورو د جي سي لیني نومونو وړاندیز کړی. د شرقي اوریال پسونو وزن تقریبا تر ۵۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي.  اوریال پسونه معمولا د وچو هیوادونو د ټیټې سطحې په لوړو کې ژوند کوي. د سمندر له سطحې تقریبا په ۴۰۰۰ متره لوړوالي کې پیدا کیږي. اوریال پسونه په هغو ځایونو کې چې ونې نه وي او یا کمې ونې شتون ولري ژوند کول خوښوي. خو مطالې ښي چې اوریال پسونه داسې حیوان ده چې د ګڼو ونو تر م...

درمیانه اوږده وړۍ لري، دمخ رنګ ېې توروالی لري ښکرونه نلري، اول ځل ېې نسل په انګلستان کې اخیستل شوی. دانسل دانګلستان د پسونو تر ټولو زوړ نسل ده. بدن ېې ډېر څورب او د ډېرې غوښې تولیدونکی ده. وړۍ ېې سپینه او ښه کیفیت لري. د پښو، غوږونو، مخ رنګ ېې کم رنګه تور، خړ یا نصواري وي. په ټوله نړۍ کې دانسل موندل کیږي خو تر ټولو زېات په امریکا کې دي.     

د واورې پسونه (اوویس نیوي کولا) وحشي پسونه دي. دکپرینای فرعي کورنۍ (بوویدای کورنۍ، ارتیو دکتیلا ډله) ده چې د سایبیریا په شرقي غرونو کې ژوند کوي. دا پسونه ډېر د امریکا بیغورن پسونو ته ورته دي. لکه د نورو پسونو په څېر په دې پسونو کې هم نر پسه تر مېږې ۲۵% غټ بدن لري. تر ۱۵۰ کیلو ګرامه پورې ېې وزن رسیږي او تر یو متر پورې ېې قد لوړیږي. د دسمبر او جنوري مېاشت کې نزدیکت کوي او ۶ مېاشتې وروسته وریان زېږوي. کله چې واورې اوبه شي نو په ۲۰۰۰ متره د غرونو په لوړو کې تازه را ښکاره شوي واښه او بوټي خوري. خو ژمي کې بیا د غرونو لمنو ته راکوزیږي. په کومو سیمو کې چې دا پسونه ژوند کوي د تودوخې درجه تقریبا تر - ۶۰ درجو سانتي ګراده پورې وي. ډېر وخت په غرونو کې پمنکی او دې ته ورته بوټي خوري. په دې غرونو کې مرخېړی هم زېات ده چې د دې پسونو عمده خوراک جوړوي. ډېر وخت دغه پسونه د لیوانو لخوا داړل کیږي خو کله کله ېې ې...