Author: Zakria Rahimi

د وړۍ اوږدوالی ېې درمیانه ده، تور مخ، تورې پښې او تور غوږونه لري. په اولني ځل ېې نسل د ۱۸۰۰-۸۸ کلونو ترمنځ په انګلستان کې اخیستل شوی. دناتر فالک مېږې او سوت ډون پسه ګډ نسل ده. بدن ېې ډېر قوي او له انرژي ډک ده. خو وړۍ لپاره ېې څوک نه خوښوي ځکه چې د بدن وړۍ ېې لنډه او کم وزن لري او د دې ترڅنګ تور تارونه لري. او په همدې وجه ېې خلک د وړۍ د تولید لپاره نه ساتي. دا نسل په کال ۱۸۸۸ کې امریکا ته انتقال شوی.     

پسونه شخوند وهونکي، طی لرونکي حیوانات دي او د اوویس له نسله دي. کوم چې ښکرونه لري ډېر وخت ېې ښکرونه کاږه وده کوي. د بوی د تولید غدوات ېې په مخ او وروسته پښو کې دي. نر ته ېې پسه، ښځینه ته ېې مېږه او بچي ته ېې وری نوم اخیستل کيږي. د غټو پسونو وزن له ۳۵ تر ۱۸۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي. پسونه له خواړو وروسته په خپل خوراک بیا ځلې شخوند وهي تر څو د پسونو د معدې څلور برخې د خوړو هاضمه وکړای شي. پسونه واښه، سبزي او دوړو بوټو هغه پاڼې خوري چې وړې او لنډې وي. پسونه شرم کوونکي حیوانات دي او په همدې وجه ډېر وخت تر یوازې خوراک کولو په رمه کې خوراک کول خوښوي. تر یوکلنۍ پورې بلوغیت ته رسیږي. ډېر وخت یو وری زېږويخو کله کله دوه هم زېږوي. وریان ېې تر ۴ یا ۵ مېاشتو پورې د مېږې شیدې روي او له دې مودې وروسته د واښو په خوړلو پېل کوي. پسونه له میلاد یا زېږېدیز کال نه ۵۰۰۰ کاله وړاندې اهلي یا کورني شوي دي. په منځنۍ ...

رامبویټ چې فرانسوی تلفظ ېې رامبوېې ده یو ځل په کال ۱۷۸۶ او بیا په کال ۱۷۹۹ کې د فرانسې حکومت د مېرینو پسونو او له ځايي مېږودا نسل واخسته. په ۱۸۴۰ کې د انسل امریکا ته انتقال شو. سپین مخ لري، په پښو او مخ ېې وړۍ زېاته وي خو د ځینوچې نسل ېې له نورو سره ګډ شوی په مخ وړۍ نلري. دې پسونو ته که ښه خواړه ورکړل شي تر ۹ مېاشتو پورې ډېر زېات وزن اخلي.   

موفلون (اوویس اریز) واړه وحشي پسونه چې د کورنۍ نوم ېې بوویدای او د ډلې نوم ارتیو دکتیلا ده. د ایټالیا په سردینا ټاپو او قبرص کې ژوند کوي. ۲۸ انچه پورې ېې قد لوړیږي. د ملا رنګ ېې نصواري او د خېټې رنګ ېې سپین ده. د نر پسه ملا ېې د مېږې تر ملا ډبله وي. ګمان کیږي چې د دې نسل پلرونه زرګونه کاله وړاندې له کوچنۍ آسیا د نیولیتیک په دوره کې د ساتنې لپاره را انتقال شوي وي. په دې ټاپوګانو کې د دې پسونو کوم فوسیلي اثار نه دي موندل شوي. د کورسیکا سیمې پسونه واړه ښکرونه لري خو دنورو سیمو بې ښکرو دي. د نزدیکت وخت ېې د سپتمبر او اکتوبر میاشتو کې وي او په مارچ میاشت کې ډېر وخت یو خو کله کله دوه وریان زېږوي. خوراک ېې واښه دي خو کله کله د وړو بوټو او ونو پاڼې هم خوري. ...

په ۱۳ او ۱۴ پېړۍ کې د هسپانیا شپونکیان وو چې دولتي او اداري واک ېې لاره او د واک لرلو وجه ېې د نیدرلنډیانو سره پراخه سوداګري وه. میستا د سوداګرۍ تر څنګ په صنعت هم خپل کنټرول لاره کوم چې د پاچا لخوا میستا ته د امتیاز په توګه ورکړل شوی وو. خپلې رمې به ېې د ژمي موسم کې نورو سیمو ته بیولې او په لاره کې د څر پر وخت به ېې د خلکو په شخصي پټیو کې بې له اجازې هم څرولې.  په ۱۹ پېړۍ کې هسپانیا د خپلو خامو موادو په بدل کې نور توکي واردول. ځنې تاریخ لیکونکي میستا شپونکیان په دې تورنوي چې د دوي سوداګري دهسپانیا د صنعتي ودې خنډ ګرزېدلې وه. میستا په ۱۶ پېړۍ کې د ځواک او واک اوج ته ورسېدل خو په ۱۸ پیړۍ کې جېنرال سټاک اسوسېشن د میستا ځای ونیاوه.   ...

د هسپانیا نسل ده او په هسپانیا کې له ۱۲ پېړۍ پېژندل شوي پسونه دي او ګمان کیږي چې د افریقا له شمال نه هسپانیا ته انتقال شوي وي. له هسپانیا نه ېې د نړۍ ډېرو ملکونو ته نسل خپور شوی او د هرې سیمې له اقلیم سره ډېره ژر بلدتیا پېدا کوي. د بدن کچه ېې توپیر لري په مخ باندې خورا زېاته وړۍ لري او ډېر وخت د خپل مخ د وړۍ له وجې لار نه ویني، د ډېرو نورو نسلونو سره ېې نسل هم ګډ شوی.  

په انګلستان کې زېږېدلی او په استرالیا کې مړ شوی. داسترالیا د وړیو صنعت اېښودونکی ده چې وروسته د نړۍ یو تر ټولو لوی د وړۍ مرکز وګرځېد.  مکارتور په کال ۱۷۶۷ کې د سپټمبر په ۳ نېټه زېږېدلی او په کال ۱۷۸۹ کې له انګلستانه استرالیا ته ولاړ. او په کال ۱۸۳۴ کې د اپرېل مېاشت په ۱۱ نېټه په استرالیا کې مړ شوی.  کله چې دپوځ د افسر په توګه استرالیا ته ورسېد هلته ېې دنده د عامه خلکو خدمت او عسکرو ته د نقدي رقم ورکولو دنده په غاړه لرله. دښار جوړونې په سر د مکارتور چې نظامي افسر وو او له انګلستانه لېږل شوی والي چې فیلیپ نومېده تر منځ شخړه رامنځ ته شوه او مکارتور په کال ۱۸۰۱ کې فیلیپ په ډزو مړ کړ. د فیلیپ له مرګ نه وروسته ېې انګریزان د وړۍ په فابریکې جوړلو بوخت کړل او خپله د پوځ لخوا د فیلیپ د جرم په قتل کې انګلستان ته ولېږل شو. په انګلستان کې چې کله د قضیه وګټله نو په کال ۱۸۰۵ کې بېرته استرالیا ته ولېږل ...

دغربي او منځنۍ آسیا نسل ده. معمولا د تازه پېدا شوي وري دپوستکي لپاره ساتل کیږي چې قراقولي ورځنې جوړیږي. خو د غټو مېږو او پسونو وړۍ ېې د قالینو په اوبدلو کې کاریږي. د وړۍ اوږدوالی ېې له ۱۵ تر ۲۵ سانتي متره پورې وي. تور نصواري او خړ رنګونه لري. د کراکول پسونو نسل امریکا ته په اول ځل په کال ۱۹۰۹ کې انتقال شو.   

لنډه ډبله وړۍ لري، د مخ، غوږونو او پښو رنګ ېې تور وي، ښکرونه نلري او مورنی ځای ېې د انګلستان همپ شایر ده. په امریکا کې د مارکېټ د غوښې لپاره ساتل کیږي ځکه چې غټ دروند بدن لري. ځنې ملکونو کې د سپین مخ له مېږو سره د نسل اخستنې لپاره کارول کیږي او ګډ نسل ېې بیا مارکېټ کې د غوښې لپاره په فارمونو کې ساتل کیږي. په وړۍ کې ېې په کمه اندازه تور تارونه هم شته. له همپ شایر او کاوسټ ولډ چې د پسونو بل نسل ده په ۱۹ پېړۍ کې د اکسفورډ شایر په نامه ګډ نسل واخستل شو چې په انګلستان او امریکا کې ډېر پېژندل شوی نسل ده.  ...

دا پسونه په بدن کې ډېر ځواکمن دي، لنډه خو وړه ډبله وړۍ لري، ښکرونه نلري، له شمالي سکاټلنډه او انګلستان نه ېې نسل خپورشوی. په سر پښو او غوږونو وړۍ نلري، په نورما حالت کې داسې ښکاري لکه چې په ښکر وهلو خبرداری ورکوي یا پر څه حمله کوي. ډېر وخت د نسل اخستنې لپاره ساتل کیږي او په وړۍ کې تور تارونه نلري.

د ډول علمي نوم یې اوویس کانادنسیس (Ovis canadensis) ده، په انګرېزۍ کې ورته (big horn sheep, mountain sheep, or American bighorn sheep) نومونه هم اخلي, د شمالي امریکا په لوېدیځ کې ژوند کوي. کله چې تازه وزېږیږی د لکۍ شاوخوا ېې سپین رنګه وي. دواړه جنسونه ېې ښکرونه لري خو د نر پسه ښکرونه ېې غټ وي. تر اوسه پورې ۶ ډولونه پېژندل شوي. کوم چې په ډبریزو غرونو کې ژوند کوي د ښکرونو اوږدوالی ېې تقریبا تر یو متر پورې رسیږي او په ۱۹ پېړۍ کې یوازې یو داسې پسه پکې موندل شوی وو چې د ښکرونو اوږدوالی ېې ۱۳۳ سانتي متره وو. د ډبرېزو غرونو پسه ېې تقریبا ۲ متره اوږوالی لري او وزن ېې تر ۱۳۷ کیلو ګرامه پورې رسیږي. د کلیفورنیا پسونه هم د ډبریزو غرونو د پسونو په څېر غټ دي خو د هوارو او دښتو بیغورن پسونه بیا واړه دي.   ټول بیغورن پسونه د غټو ډبرو تر څنګ هوارې خوښوي او کله چې له خطر سره مخ شي سم دلاسه د ډبرو...

ارګلي (اوویس آمون) تر ټولو غټ وحشي پسه چې مورنی ځای ېې د مرکزي آسیا لوړې دي. نوم ېې له منګلوي ژبې اخیستل شوی چې ارګلي په منګولي ژبه کې پسه ته وايي او تقریبا ۸ ډولونه لري. د ارګلي پسونو قد تر ۴۹ انچه پورې او وزن ېې تر ۱۴۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي. کوم ارګلي پسونه چې واړه بدنونه لري او په دښتو کې ژوند کوي قد ېې تر ۳۵ انچه پورې لوړیږي او وزن ېې تر ۸۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي. د مېږ وزن ېې له ۳ یوه برخه له نر پسه کم وي. د پامیر غرونو ارګلي پسونو ته د مارکوپولو پسه نوم هم اخلي. د دې پسونو اوږدوالی تقریبا ۱۸۰ سانتي متره ده، ښکرونه ېې لنډ خو ډبل دي، د نومبر او ډسمبر مېاشتو کې ېې د بدن وېښتان غټیږي او د عمر له زېاتېدو سره ېې د بدن د وېښتان په رنګ او کیفیت کې توپیر راځي. همداسې د ژمي او اوړي په وړۍ کې هم توپیر شته وي. له ښکاریانو ډېره تېزه منډه وهي او پېل کې ېې منډه لکه د الوتنې په څېر وي. نر پسه ېې له ۷...

د ۱۹۵۲ کال، د جولای په ۱۴ نېټه، د متحده ایالتونو په ایداهو کې زېږېدلی او د ۲۰۰۹ کال، د اګسټ په ۲۰ نېټه، د کولوراډو په ایداهو کې مړ شوی. اس ته ورته د مثل تولید کې یې تخصص لره. خپلوڅېړنو کې یې اس ته ورته کلون (clone) تولید کړ - یاد کلون یو کچر وو د څېړنو له لارې په ۲۰۰۳ کال کې یې د مثل تولید ممکن شو، د (Idaho Gem) نوم پرې کېښودل شو. په انګرېزۍ کې کلون (clone) هغه غړي یا حجرې ته، د حجرو یا د غړو ګروپ ته وایي چې له جنسي نزدیکته پرته یوازې له مور یا پلار پیدا شوی وي. همداسې یې کلون په انساني ناروغیو د پوهېدو لپاره هم خپلو څېړنو کې کارولی.   په ۱۹۷۵ کې یې له (University of Idaho) پوهنتون څخه خپل لسانس وکړ او له (Colorado State University) څخه یې خپله دوکتورا په ویترنري کې وکړه. وروسته یې یو کال په مختلفو کلینکونو کې دنده ترسره کړه او (University of Wisconsin) ته ولاړه چېرې یې چې د مثل...

د ۱۸۷۶ کال، د اپرېل په ۷ نېټه، د متحده ایالتونو په نیویارک کې زېږېدلی او ۱۹۵۳ کال، د سپټمبر په ۲۶ نېټه، په نیو یارک ښار کې مړ شوی. د امریکا بانکدار، د اسونو مالک، د اسونو نسل اخیستونکی او په اس سپرلۍ کوونکی وو.   زده کړې یې په (Groton School, Groton, Mass) ښوونځي کې کړي، وروسته له (Harvard Law School) په ۱۹۰۱ کې فارغ شو. له فراغت وروسته د (Court of St. James) محکمې له کار کوونکي (Joseph H. Choate) سره معاون شو. په ۱۹۰۳ کې نیویارک ته ولاړ او هلته یې په هانور بانک کې دنده پیل کړه او په ۱۹۰۴ کې د همدې بانک د ریس مرستیال او په ۱۹۱۰ کې د بانک ریس شو. په ۱۹۱۴ کې د (Federal Reserve Board) غړی او له ۹۲۷ تر ۱۹۲۹ پورې د (New York Clearing House) ریس وو. په ۱۹۳۳ کې له خپلې دندې تقاوت او خپل ټول ژوند یې د اسانو نسل اخیستنې ته وقف کړ. له کومو اسانو یې چې نسل اخیستی د ډېرو لوبو ګټونکي هم وو....

د انګلستان د اسونو نسل ده، نسل یې د منډې وهلو او ټوپ اچولو لپاره اخیستل شوی. نسل یې له بارب او عربي اسونو اخیستل شوی. نسل اخیستونکي د لمړي جېمز (James I) او لمړي چارلز (Charles I) په وخت کې په اس د منډې او سپرلۍ سره مینه لرونکي وو او د سلطنتي اسونو په نامه یې یادول. وروسته د نړۍ نورو برخو ته صادر شول او په هر هېواد کې ترې د منډې وهلو لپاره نسل واخیستل شو. قد یې تر ۱۶۳ سانتي متره پورې لوړیږي او وزن یې تر ۴۵۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي.

په انګرېزۍ کې ورته (Plantation Walking Horse) هم وایي. د اسونو نسل ده، نوم یې د متحده ایالتونو د ټېنسي ایالت څخه او د قدم وهلو له انداز څخه اخیستل شوی (منډې ته ورته قدم وهي). نسل یې له سټنډرډ برېډ او مورګان اسونو اخیستل شوی. قد یې تر ۱۵۷ سانتي متره پورې لوړیږي او وزن یې تر ۴۵۰ کیلو ګرام پورې رسیږي. د بدن رنګ یې تور، څېړۍ (بلوط) ته ورته سور، نسواري، خړ، زېړ او یا تک سپین وي.

په منځنیو پېړیو کې د مرکزي اروپا په لرې پرتو سیمو کې وحشي کم شمېر پاتې اسونه وو، په ۲۰ پېړۍ کې یې نسل له منځه ولاړ. ګمان کیږي چې ورستي پاتې شوو اسونو یې له کورنیو اسونو سره جنسي نزدیکت کړی وي او کورنی نسل یې رامنځته کړی وي. د مونیش ژوبڼ یو داسې اس ساتلی وو چې په پلرونو کې یو تارپان اس وو او بچی یې هم په جوړښت کې تارپان اسونو ته ورته وو. د متحده ایالتونو او اروپا په ژوبڼ کې د تارپان اسونو په نامه نندارو ته وړاندې کیږي.

د وړو کاري اسونو نسل ده، اصلي ځای یې دانګلستان سفولک سیمه ده. د انګلستان د منځنیو پېړیو له غټو اسونو څخه یې نسل اخیستل شوی. د انګلستان د کاري اسونو زوړ نسل ګڼل کیږي او د نورو کاري اسونو په پرتله ډېر کم له نورو سره د نسل اخیستنې لپاره کارېدای شي. په انګلستان او شمالي امریکا کې ټول سفولک اسونه د (Crisp’s Horse) بچیان دي کوم چې په ۱۷۶۸ کې پیدا شوی.   لنډ ډبل اورمېږ لري، لنډه ډبله ملا او پښې لري. مهربانه دي خو ځواکمن بدن لري. قد یې له ۱۵۷ تر ۱۶۸ سانتي متره پورې لوړیږي او وزن یې له ۷۲۵ تر ۹۰۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي. تل د څېړۍ (بلوط) رنګ لري. په انګلستان کې یې د مالوماتو د ثبت اداره (Suffolk Horse Society of Great Britain) په ۱۸۸۰ کې جوړه شوې او په همدې کال کې متحده ایالتونو وارد شوي....

د ۱۷۲۴ کال، د اګسټ په ۲۴ نېته، د انګلستان په لېور پول کې زېږېدلی او د ۱۸۰۶ کال، د جولای په ۱۰ نېټه، په لندن کې مړ شوی. د انګلستان د ژو انځورګر او د اناتومۍ تشرېح کوونکی وو. د انځورګرۍ په اړه یې کمې زده کړې کړي او وروسته یې خپله تمرین کړی. په ۱۷۵۱ کال کې یې د ډاکټر جان بورټون (Dr. John Burton) ته انځورګري کړې. وروسته یې له ابادۍ بهر ۱۸ میاشتې د مختلفو ژو اناتومي په انځورونو کې تشرېح کړه.  

د اسونو نسل ده، نسل یې په متحده ایالتونو کې په ۱۹ پېړۍ کې اخیستل شوی، په بنسټیزه توګه په اس ګاډۍ پسې تړل کېدل او د منډې د سیالۍ لپاره کارېدل. پلار یې د انګلستان وو کوم چې په ۱۷۸۸ کې متحده ایالتونو ته انتقال شو او هلته له مورګان اسونو سره د نسل اخیستنې لپاره وکارېده او سټنډرډ برېډ نسل یې رامنځته کړ.   په اوږد واټن کې ښه منډه وهونکي دي، زیات مقاومت لري، ارام طبیعت لري، په جوړښت کې د منډو د سیالۍ لپاره تورو برېډ نسل ته ورته دي خو تر تورو برېډ د بدن کچه کې واړه دي او درانده هډوکي لري. وزن او قد یې له یو بل سره ډېر توپیر لري خو د قد منځنۍ کچه یې له ۱۵۲ تر ۱۶۳ سانتي متره پورې لوړیږي او وزن یې له ۹۰۰ تر ۱۰۰۰ کیلو ګرامه پورې رسیږي. سور رنګ یې ډېر عام رنګ ده خو په خړ، تور نسواري رنګ کې هم شته دي....