ټولې لیکنې

الانسون د فرانسوې په شمال لوېدیځ کې د نورماندي سیمې یو ښار ده. د (Sarthe) او (Briante) سیندونو په تقاطع کې واقع ده. چهارچاپېره یې لرګیزې یا لرګي لرونکې غونډۍ موجودې دي. دوه ډوله د ورېښمو او کاټن تار (tulle and lace) زیات پکې تولیدیږي کوم چې په ۱۷ پېړۍ کې د ایټالیا له ونیس ښار څخه په لمړي ځل دې سیمې ته وارد شوی وو.   په یاده سیمه کې کلا ته ورته ماڼۍ هم شته کومه چې په ۹۱۱ کې جوړه شوې، یاده کلا د الانسون مرکز وو، په کال ۱۰۴۸کې د نورماندي وېلیم (William of Normandy) لاسته ولوېده، په کال ۱۵۴۹ د فرانسې د پاچا تر واک لاندې شوه او اوسمهال یې یوازې د کنډوالو برخې پاتې دي. د دې ماڼۍ د ناستې پاستې په خونو کې محکمې جوړې شوې وې. په دې سیمه کې په کال ۱۹۴۴ کې زیات بمبار وشو خو د د منځنۍ پېړیو (Maison d’Ozé) او د ۱۸ پېړۍ د ښار صالون پکې بې زیانه پاتې شو.   د سیمې اوسنی صنعتي پرمختګ بر...

د کلاس نومونه یې انسکټا او هیګزاپوډا (class Insecta or Hexapoda) دي، د تر ټولو غټ فایلم ارتروپوډا (phylum Arthropoda) غړي دي. حشرې په برخو وېشل شوی بدن لري، پښې مفصلونه لري، بدن یې بهرنی اسکلیټ لري کوم ته چې عامه انګرېزي کې (external skeleton) نوم اخلي خو د زولوجي نوم یې (exoskeleton) ده. له نورو ارتروپوډ سره یې توپیر په بدن کیږي. د حشرو بدن په درې عمومي برخو وېشل شوی وي لمړۍ برخه یې سر وي کوم کې چې خوله او د خولې برخې، سترګې او انتنونه یا ښکرونه شامل وي؛ دوېمه برخه یې په درې برخو وېشل شوې سینه (thorax) ده کومه کې چې ډېر وخت درې جوړې پښې وي خو د ځینو بلوغ ته رسېدلو په سینه کې وزرې هم وي؛ درېمه برخه یې په زیاتو برخو وېشل شوې ګېډه یا بطن ده په کومه کې چې د هاضمې، د ادرارو د دفعې او د مثل د تولید غړي موجود وي.   په عامه معنا کې چې ټول ورسره اشنا دي حشرې د افت او ناروغیو راوړونکو ته ...

بې رنګه په لوړه کچه د اور اخیستونکې وړ هایدرو کاربن ګاز ده په اساسي توګه میتان (methane) او ایتان (ethane) پکې شامل وي. د پیټرولیم یو ډول ګڼل کیږي کوم چې له خامو تیلو سره ګډ پیدا کیږي. طبیعي ګاز امکان لري چې د فشار له امله د خامو تیلو په ذخیره کې له خامو تیلو سره حل شوی پیدا شي او یا هم د خامو تیلو له پاسه پیدا شي. کله کله له خپل ځان سره پروپېن او بېوټېن مایع هم لري او له همدې امله ورته لوند ګاز نوم اخلي دا ډول ګاز ډېر وخت دخامو تیلو په ذخیره کې موجود وي او (associated gas) په نامه یادیږي. کوم ګاز سره چې تیل نه وي د (Nonassociated gas) په نامه پېژندل کیږي. د داسې ذخیرې ګاز ته چې له تېلو سره نه وي نښتې د وچ ګاز نوم اخیستل کیږي.   طبیعي ګاز په لمړي ځل په ایران کې له زېږېدیز کال د ۲۰۰۰ او ۶۰۰۰ کاله وړاندې ترمنځ موندل شوی. ډېرو پخوانیو لیکوالانو لیکلي چې طبیعي پېټرولیم په منځني ختیځ ...

د لویې وچې افریقا لوېدېځه سیمه ده کومه کې چې بنین، بورکینا فاسو، کامېرون، کابو وېرد، چاډ، کوت ده اېوار، استوایي ګینیا، ګامبیا، غانا، ګینیا، ګینیا بیسو، لایبیریا، مالي، سیرا لیون او ټوګو هېوادونه موقیعت لري. ډېر خلک یې د وېسټ افریقا (West Africa) په نوم هم یادوي خو خپل منځ کې یې توپیر وېسټرن افریقا د افریقا لوېدیځه سیمه ښي او وېسټ افریقا د افریقا په لوېدیځ کې اقتصادي او سیاسي تخصیص په ګوته کوي چې په دې کې ټوله سیمه شامله ده خو کامېرون، چاډ، استوایي ګینیا، د سهارا هغه برخه چې له مالي سره تړاو لري، موریتانیا او نیجر د دې سیاسي او اقتصادي نقشې برخه نده. د لوېدیځې افریقا مساحت ۳۰۵۹۷۰۲ مایل مربع (۷۹۲۴۵۹۲ کیلو متر مربع)، په ۲۰۱۴ کال کې نفوس ۳۷۵۴۷۷۰۰۰ وو.   لوېدیځه افریقا د فزیکي جغرافې یا فزیوګرافي یا د طبیعي جغرافیايي پېښو او اثارو پر بنسټ پراخه وېشل شوې ده. د لوېدیځې افریقا شمالي برخه...

په انګرېزۍ کې (kerosine) هم لیکل کیږي او د (paraffin or paraffin oil) په نومونو هم پېژندل کیږي. د اور اخیستنې وړ هایدروکاربن مایع ده او په اساسي توګه د تېلو په توګه کاریږي. زېړ یا بې رنګه رنګ لري او بد بوی کوي. له خامو تیلو ترلاسه کیږي او په کورونو کې په څراغونو، تنورونو او نورو وسایلو کې د سوزېدو لپاره کاریږي. له دې پرته په حشره وژونکو کیمیاوي توکو، د جیټ په ماشین او محلل په توګه په ګریسو کې کاریږي.   په کیمیاوي توګه د خاورو تیل د هایدرو کاربونونو مخلوط ده. کیمیاوي ترکیب یې له سرچینې سره تړاو لري خومعمولا تر ۱۰ پورې مختلف هایدرو کاربونونه پکې شامل وي او په هر مالیکول کې یې له ۱۰ تر ۱۶ پورې د کاربن اتومونه موجود وي.   په ۱۸۴۰ لسیزه کې د کاناډا ډاکټر ابراهم ګېزنر (Abraham Gesner) کشف کړي. په اساسي توګه له (coal tar) او (shale oils) څخه جوړېدل خو په کال ۱۸۵۹ کې په پنسلو...

asphalt قیر bitumen طبیعي قیر crude oil خام تیل and natural gas طبیعي ګاز   تیل butane بیوټېن مایع شوی ګاز diesel fuel ډیزل fuel oil سونګ تیل gasoline پټرول kerosene د خاورو تیل liquefied natural gas مایع شوی طبیعي ګاز liquefied petroleum gas د خامو تیلو مایع شوی ګاز propane پروپېن مایع شوی ګاز   نور تولیدونه microcrystalline wax مایکرو کرسټالین موم یا غوړ napalm ناپالم naphtha نپتا یا درانده پټرول naphthalene نفتالین paraffin wax پارافین غوړ یا موم petroleum jelly واسیلین petroleum wax د ډېوې یا شمعې غوړ یا مومو refined asphalt تصفیه شوی قیر refined bitumen ...

په انګرېزۍ کې (gasolene) هم لیکل کیږي او د (gas or petrol) په نومونه هم یادیږي. امریکایان ورته ګاسولین او انګرېزان ورته پټرول وایي. د الوتونکو توکو مخلوط د اور اخیستو وړ هایدروکاربن مایع ده. له خامو تیلو تر لاسه کیږي د تیلو په توګه د سوزېدو لپاره او یا د ماشین په داخل کې د احتراق لپاره کاریږي. د محللې مایع او غوړو په توګه هم کار ترې اخیستل کیږي. د خامو تیلو په صنعت کې د خاور تیل اساسي تولید ده او پټرول د موټرو لپاره غوره شوي تیل دي ځکه چې د پټرلو احتراق لوړه انرژي تولیدوي او په کاربیورېټر کې له هوا سره په اسانۍ مخلوط کیږي - کاربیورېټر (carburetor) د ماشین په داخل کې یې اله ده چې هوا له پټرولو سره مخلوط کوي معمولا په هغو ماشینونو کې وي کوم چې داخل کې احتراق کوي.   د تقطیر په لمړیو طریقو کې په ساده توګه الوتونکی تولید له خامو تیلو جلا کېده کوم چې د خامو تیلو ترټولو با ارزښته تولید...

په انګرېزۍ کې ورته (furnace oil) نوم هم اخلي. د خامو تیلو له تقطیر څخه پاتې شوني دي. په ماشین یا پاورپلنټ کې په اساسي توګه په (steam boilers) کې، په کیشتیو او صنعتي کارخانو کې کاریږي. کوم چې سوداګریز دي د خامو تیلو له نورو تیلو سره یو ځای کیږي تر څو ټینګ شي او د سوزېدو ټکي کې یې توپیر راوستل شي. د سوزېدو ټکی یې د خاورو له تیلو یا د ډېوې بلونکو تیلو (kerosene) څخه لوړ ده خو د سونګ تیل د خاور تیل ندي.

په انګرېزۍ کې ورته (diesel oil) نوم هم اخلي. داحتراق وړ مایع ده کومه چې په ډیزل انجن کې کاریږي. د خامو تیلو د تصفیې پر وخت هغه تیل یا تقریبي جلا کېدنه ده کومه چې له پټرولو یا ګاسولین څخه کمه الوتونکې وي. په ډیزل ماشینونو کې لکه د پټرولو د ماشین په څېر ډیزل په سپرغیو نه لمبه کیږي بلکې په سلینډر کې یې د فشار لاندې توده شوې هوا سوزوي او سوزېدنه یې د فشار لاندې نیول شوې تودې هوا برخې ته تیل د شیندنې له لارې سوزي - کومه برخه کې چې هوا د فشار لاندې تودیږي کامپرېسر یا کاپرېسډ اېر ورته وېل کیږي. د ډیزل او پټرولو یا ګاسولین برابر حجم د پټرولو په پرتله زیاته انرژي تولیدوي او له همدې امله ډیزلي ماشینونه د پټرولي ماشین په پرتله زیات اقتصادي دي. همداسې ډیزل د پټرولو په پرتله په تصفیه کې د کمو پروسو له لارې ترلاسه کیږي او له همدې امله یې تر پټرولو قیمت کم ده خو قیمت یې له موقیعت، فصل، مالیې او د سوداګرو...

نفتي مایع ده کومه چې د ځمکې په قشر کې د ډبرو د جوړښت په ژورو برخو کې جمع شوې وي او په کیمیاوي تولیداتو کې د کارونې لپاره یا هم د تیلو په توګه د سوځولو لپاره راوېستل کیږي. خام تیل د الوتونکو مایعاتو د هایدروکاربونونو مخلوط وي (یو ترکیب ده د کوم چې عمده اجزا هایدروجن او کاربن ده) خو کمه اندازه نایټروجن، سلفر او اکسیجن هم لري. دا عناصر یو پېچلی مالیکولي جوړښت رامنځته کوي او ځینې یې په اسانۍ نشي پېژندل کېدای. د ډول او کیفیت توپیر په پام کې له نیولو پرته ټول خام تیل په خپل وزن کې له ۸۲ تر ۸۷ % پورې کاربن لري او په خپل وزن کې له ۱۲ تر ۱۵ % پورې هایډروجن لري.   د هایدروکاربن ترکیب یې توپیر لري او د ترکیب د توپیر له مخې په (paraffins, naphthenes, and aromatics) نومونو پېژندل کیږي. پارافین (paraffins) په خامو نفتو کې تر ټولو عام هایدرو کاربونونه دي؛ ځینې مایع پارافین د پټرولو یا ګاسولینو...

بشپړ نوم یې (Carlos Andrés Pérez Rodríguez) ده. د ۱۹۲۲ کال، د اکتوبر په ۲۷ نېټه، په وېنزوېلا کې زېږېدلی او د ۲۰۱۰ کال، د ډسمبر په ۲۵ نېټه، د متحده ایالتونو په میامي، فلورېډا کې مړ شوی. له ۱۹۷۴ تر ۱۹۷۹ او همداسې له ۱۹۸۹ تر ۱۹۹۳ پورې د وېنزوېلا ریس جمهور وو.   خپل سیاسي ژوند یې د وېنزوېلا (Democratic Action) تنظیم له غړیتوب څخه پېل کړ په دې وخت کې د تنظیم مشر (Rómulo Betancourt) وو. د ۱۹۴۵ کال په ډسمبر کې د پوځ افسرانو او عامه خلکو د وخت ولسمشر (Isaías Medina Angarita) له واکه لرې کړ او (Betancourt) یې ولسمشر شو اندرېس پېرېز د ولسمشر منشي وټاکل شو. څه وخت وروسته د ښي اړخو کودتا اندرېس پېرېز له هېواده جلا وطن کړ او تر ۱۹۵۸ پورې یې جلا وطنۍ کې ژوند وکړ. کله چې د (Marcos Pérez Jiménez) دیکتاتوري نظام نسکور شو نو اندرېس پېزېز بیا ځلې د حکومت په مختلفو پوسټونو په مختلفو وختونو کې وګمار...

نړیواله د طبیعي سرچینو کمپنۍ ده او په ۲۰۰۱ کال کې د (BHP Ltd) او (Billiton PLC) له یوځای کېدو جوړه شوې. د نړۍ په لویو شرکتونو کې یو ده. د وسپنې، فولادو، مسو، المومینیم، سپینو زرو، تیلو او ګازو په تولید کار کوي. له دې پرته په ټرانسپورټ او انجنیري هم پانګونه کوي. مرکزي دفتر یې د استرالیا په مېلبورن کې ده.   د (BHP Ltd) شرکت یې د ۱۸۸۵ کال د اګسټ په ۱۳ نېټه په ویکتوریا کې د (Broken Hill Proprietary Company Limited) په نامه راجسټر شوی وو. نوم یې له (New South Wales) سره نږدې د (Broken Hill) ښار نوم خوښ کړی وو چېرې چې په ۱۸۸۳ کې د سپینو زرو او زینک لوی کانونه موندل شوي وو. په ۱۸۸۰ لسیزه کې یې د نړۍ د سپینو زرو تر ټولو غني کان باندې کار کوه خو ۱۸۹۰ لسیزه کې د منرالونو ارزښت په تدریجي توګه په کمېدو شو نو یاد شرکت تر ۱۹۳۹ کال پورې په همدې کان کار وکړ او په تدریجي توګه یې په ۱۹۰۰ کال کې خ...

د امریکا ازاد نړیوال شرکت ده کوم چې د طبیعي ګاز او خامو نفتو کشف، ټرانسپورټ، تولید، مارکیټینګ کوي او نفتي مواد پلوري. مرکزي دفترونه یې په نیویارک کې دي. هیس کمپنۍ په ۱۹۲۰ کال کې جوړه شوې او لمړی نوم یې امېرادا کارپورېشن وو خو ۱۹۴۱ کال کې یې نوم امېرادا پېټرولیم کارپورېشن ته بدل کړ. په کال ۱۹۶۹ کې یاد شرکت له (Hess Oil and Chemical Corporation) شرکت سره یو ځای شو کوم چې په ۱۹۲۵ کې جوړ شوی وو.   امېرادا هېس کمپنۍ په ټوله نړۍ کې د طبیعي ګاز او نفتو د کشف په پروژو خورا زیاته پانګونه کړې د یادو پروژو لویه برخه په شمالي سمندر، الجیریا، برازیل، اندونیزیا، او متحده ایالتونو کې دي. د هیس شرکت یو شریک مالک (HOVENSA) شرکت هم ده کوم چې د نړۍ په کچه د نفتو په تصفیه کوونکو شرکتونو کې لوی شرکت ګڼل کیږي. یاد شرکت په نیو جرسي کې د تصفیې لپاره ځای لري، په لوېدیځه سمندر غاړه کې لویه د تیلو ذخیره ل...

د مېږي خورو ۸ ډولونه دي، په فولیډوټا ډله (order Pholidota) کې ډلبندي شوي، پنګولین نوم یې د مالیزیاي ژبې لفظ ده او مانا یې تاوېدل دي دا ژوي هم لکه د مار په څېر خپل ځان حلقې ته ورته شکل کې تاووي او دا چاره هغه وخت کوي چې خطر احساس کړي یا هم زمریان او پړانګان برید پرې وکړي. ټول ډولونه یې مانیس (Manis)، فاټاجینوس (Phataginus) او سموتسیا (Smutsia) نسلونه جوړوي ټول نسلونه یې د مانیدای کورنۍ (family Manidae) غړې دې. د اسیا په ګرمو سیمو او افریقا کې ژوند کوي. د بدن اوږدوالی یې له ۳۰ تر ۹۰ سانتي متره پورې او وزن یې له ۵ تر ۲۷ کیلو ګرامه پورې رسیږي. لنډ مخروطي سر لري او بدن یې زغرې پوښلی. چونجي ته ورته اوږده ژبه لري او تر ۲۵ سانتي متره پورې خپله ژبه بهر اوږده والی شي. لنډې پښې لري او هره پښه یې پنځه ګوتې او تېره اوږده نوکان لري. لکۍ یې د نیولو وړتیا لري.   د افریقا پنګولین علمي نوم یې (Ma...

د کورنۍ نوم یې (family Tachyglossidae) ده، څلور ډولونه لري، د استرالیا، تاسمانیا او نیو ګینې تی لرونکي، هګۍ اچونکي ژوي دي. بدن یې اغزن ده، اوږده مښوکه لري، وړې ګردې سترګې لري، واړه غوږونه، وړه خوله او د مښوکې پای کې د پوزې دوه واړه سوریان لري. د شپې او ورځې دواړو لخوا فعال وي او د خوړو په لټه کې وي خو کله چې غرمه کې تودوخه زیاته شي په غارونو او سمڅو کې له تودې هوا پټیږي.  

د ډلې نوم یې مونوټرېماټا (order Monotremata) ده، د تی لرونکو ټول هغه ډولونه دي چې هګۍ کوي. په دې ډله کې دوه ژواکي (platypus) شامل دي کوم چې د (family Ornithorhynchidae) کورنۍ غړي دي، په وچه کې ژوند کوونکي (echidnas) شامل دي د (family Tachyglossidae) کورنۍ غړي دي. په استرالیا، د استرالیا په ټاپوګانو، تاسمانیا او نیو ګینې کې ژوند کوي.   مونوټرېماټا د تی لرونکو تر ټولو زړه ډله ده. د دې ترڅنګ چې هګۍ اچونکي (oviparous) دي اسکلیټونه یې هم د لمړنیو تی لرونکو په څېر دي کوم اسکلیټي جوړښت چې په نورو تی لرونکو کې تکامل ته رسېدلی اویا هم له منځه تللی. د پېچلي جوړښت له امله یې له نورو تی لرونکو سره اړیکه مالومول ستونزمنه چاره ده خو جنتیکي شواهد داسې ښي چې له مارسوپیل تی لرونکو سره نږدې اړیکه لري.   په دې ډله کې (platypus) نیمه په اوبو کې ژوند کوونکی یا دوه ژواکی، حشره خوړونکی، او ...

ژبه په ډېرو تی لرونکو کې د مختلف ډوله عضلاتي خوځښت وړتیا لري، د خولې په سطحې کې موقیعت لري. په ځینو ژو لکه چونګښه کې د اوږدېدو وړتیا لري او حشرې پرې نیسي. د ډېرو خزندګانو ژبه په اساسي توګه یو حسي غړی ده خو ځینې نور ژوي لکه پیشو خپله ژبه د ګمنځ کولو او پاکولو لپاره کاروي. په تی لرونکو کې ژبه د تېرولو او زدولو لپاره اړین غړی ګڼل کیږي، د خوند حسي عصاب هم پکې موجود دي کوم ته چې انګرېزۍ کې (taste buds) نوم اخلي او انسانانو سره په خبرو کولو کې مرسته کوي.   په تی لرونکو کې یو بل سره اوبدلې عضلې لري د کومو تر منځ چې شحم او مرغړي موجود وي. په انسان کې د ژبې څوکه او څنډې له غاښونو سره لګېدلې وي، په خبرو کې مرسته کوي، د خوړو په تېرولو کې مرسته کوي. د مخې او لاندې خوا سطحې یې مخاطي بهر ته وتلې غشاء لري کومې چې د (papillae) په نامه یادیږي. د انسان ژبه د سیرم تولیدونکي مرغړي (serous glands) ل...

ټولنه له افرادو جوړ شوي ګروپ ته وایي کوم چې په دوامداره توګه خپلمنځ کې ټولنیز تعامل یا فعل او انفعال کوي، خپله کې ګډه جغرافیه لري او ګډ ټولنیز نظریات لري، د ټولنې ځانګړنه د مختلفو کلتورونو لرونکو افرادو تر منځ ټولنیزې اړیکې لرل دي او یوه ټولنه د دې ډول اړیکو پاېله ده. په ټولنه معمولا یو حکومت حاکم وي.   په ټولنیز ساینس کې لویې ټولنې په طبقو او تسلط باندې وېشل شوي. تر یو ځایه پورې د همکارۍ له مخې ټولنه اړینه ده ځکه چې له ټولنې ډېر وګړي هغه ګټې کوي کومې چې په یواځې ځان امکان نلري. په ټولنه کې وړې ټولنې هم موجودې وي کوم چې خپل نورمونه لري او د خپلو نورم پر بنسټ ورځنی ژوند له نورو سره په توپیرکې پر مخ وړي خو د ټولنې برخه وي او په ټولنه کې فرعي کلتور ګڼل کیږي. پورته د یادې شوې ټولنې اړیکو ته ټولنیزې اړیکې ویل کیږي خو د جوړښتي فکر له مخې ټولنه که چېرې ټولنه اقتصادي، صنعتي یا کلتوري جو...