ټولې لیکنې

د جنورۍ په ۱۴ نېټه، کال ۱۸۰۱، په پاریس کې زېږېدلی او د فېبرورۍ په ۱۸ نېټه، کال ۱۸۷۶، په پاریس کې مړ شوی. د فرانسې ګیاه پوه وو چا چې فوسیلي بوټي ډلبندي کړل او په بریالۍ توګه یې د فوسیلي بوټو له اوسنیو نسلونه سره اړیکه تشرېح کړه. اډولف تیوډور د عصري پالیو بوتاني یا د فوسیلي بوټپوهنې (paleobotany) بنسټګر ګڼل کیږي. د (angiosperm) مطالعه کې یې هم ګډون کړی - انجیوسپرم هغه بوټي، ونې او ګیاه ده چې ګلان یې تخم کوي او تخم یې په زړي کې وي.   په کال ۱۸۳۱ کې له رونې دې فونتین (René Desfontaines) سره د د پاریس ښار د طبیعي تاریخ په ملي موزیم (National Museum of Natural History) کې معاون شو او دوه کاله وروسته یې د رونې دې فونتین (René Desfontaines) ځای ونیوه او په همدې پوسټ یې تر پایه کار وکړ. په کال ۱۸۲۲ کې یې لیکنې خپرول پېل کړل په کومو کې چې د فوسیلي بوټو ډلبندي او خپرېدا تشرېح شوې وه. په کا...

د نسل نوم یې (genus Acacia) ده، د ونو او بوټو ۱۶۰ ډولونه دي، د نخودو د کورنۍ فبېسیای (Fabaceae) په فرعي کورنۍ میموسو ایدیای (subfamily Mimosoideae) کې ډلبندي شوي. اصلي ځای یې معتدلې او نیمه معتدلې سیمې دي په ځانګړې توګه استرالیا چېرې چې (wattles) نوم ورته اخیستل کیږي او افریقا.   پاڼې یې په بیخ کې ازغي یا ازغیو ته ورته زیږوالی لري. د ګلانو سنبلچه یې یا استوانه اي او یا ګرده کروي وي، د ګلانو رنګ یې زېړ خو کله کله سپین رنګ کې هم پیدا کیږي. میوه یې سبزي ده او شکل یې په هر ډول کې توپیر لري. د میموسا نسل (genus Mimosa) سره ډېر نږدې تړاو لري او ډېر خلک د دواړو تر منځ توپیر نشي کولای.   د اکاسیا ځینې ډولونه اقتصادي ارزښت لري لکه د ګم اکاسیا (Gum acacia) علمي نوم یې (Acacia senegal) ده اصلي ځای یې سوډان ده او سریښ، درمل کې کارېدونکي توکي او د قلمونو رنګ ورڅخه جوړیږي. د اکاسیا...

له یوناني کلیمو (akros ōmos) اخیستل شوی لفظ ده، په یونانۍ کې (akros) تر ټولو لوړ او (ōmos) وږو ته وایي. اکرومیون په سکاپیولا (scapula) باندې د هډوکو یو بهیر ده. د (coracoid) بهیر سره په پای کې پراخ شوي. اکرومیون د (scapular spine) ادامه ده، له (clavicle) سره مفصل کیږي تر څو (acromioclavicular joint) جوړ کړي. اکرومیون د وږو څوکه جوړوي، مثلثي یا اوږد شوی بهیر ده.

د لاسونو، پښو او مخ غېرې طبیعي له کچې زېاته وده ده او لامل یې د هیپوفیز مرغړیو (pituitary gland) لخوا د ودې د هورمون (growth hormone GH) له کچې زیات تولید ده. تر ټولو لومړني علایم یې د پښو او لاسونو وده ده. ممکن تندی، ژامې او پوزه هم وده وکړي. نور علایم یې په مفصلونو کې درد، ډبل پوستکی، په لید کې ستونزه پیدا کېدل او سر درد کېدل دي. په روغتیا کې ممکن دشکر دوېم ډول (type 2 diabetes)، د خوب پر وخت ساه بندېدنه (sleep apnea) او د وینې لوړ فشار عوارض رامنځته کړي.   د پیدا کېدو لامل یې د هیپوفیز مرغړیو لخوا د ودې د هورمون له کچې زېات تولید ده. په ۹۵ % حالتونو کې د ودې د هورمون له کچې زیات تولید لامل د (benign tumor) ده کوم چې د (pituitary adenoma) په نامه هم یادیږي. دا حالت له مور او پلار څخه بچیانو ته ارثي نده. ډېر کم وخت اکرومېګالي د بدن په نورو برخو کې د تومور له امله رامنځته کیږي. ...

په پوستکي کې له کچې زېات نیله رنګ یا اسمان ته ورته شین رنګ پیدا کېدل دي، په لاسونو کې یې پیدا کېدل ډېر عام دي خو پښو او مخ کې هم پیدا کیږي. تقریبا سل کاله وړاندې تشرېح شوی او لامل یې تر اوسه پورې څرګند نده. په پېل کې کومې درملنې ته اړتیا نلري. د سړو وهل (frostbite) او د پوستکي بې رنګه کېدل له یو بل سره توپیر لري. ځینې نور حالتونه هم د بدن رنګ کې شینوالی پیدا کوي چې باید د پوستکي له بې رنګه کېدو سره یې توپیر وشي لکه (Raynaud’s phenomenon, pernio, acrorygosis, erythromelalgia, blue finger syndrome). د پوستکي بې رنګه کېدل ممکن د ځینې خطرناکو ناروغیو علایم وي لکه د نښلونکو نسجونو ناروغۍ (connective tissue diseases).   علایم بې رنګه شوی ځای ډېر وخت سوړ او بې تودوخې وي، ممکن پړسوب هم وکړي په ځانګړې توګه په توده هوا کې. د لاسونو رغوي او د پښو تلې له مناسبې کچې تر له کچې زېا...

د (acne vulgaris) په نامه هم یادیږي. د پوستکي اوږدمهاله ناروغي ده او هغه وخت رامنځته کیږي کله چې د وېښتو فولیکولونه (hair follicles) د پوستکي د غوړو او یا هم د پوستکي د مړو حجرو لخوا مسدود یا بلاک شوي وي. ځانګړنه یې د تور سر یا سپین سر لرونکې دانې یا بخار او غوړ پوستکی ده مګر ځینې وخت ټپ هم پکې رامنځته کېدای شي. په بنسټیزه توګه په پوستکي کې، د سینې په پاسه برخه کې، په مخ او په ملا کې د غوړو مرغړي تولیدیږي. کله چې ناروغ په خپل پوستکي ځوانکۍ وګوري نو لوړې کچې تشویش، خپل ځان ته کم احترام، ډېپرېشن او د خودکشي کولو فکرونه پکې پیدا کیږي.   تقریبا ۸۰ % د ځوانۍ د دانو لامل جنتیکي ګڼل شوی. تر اوسه مالومه نده چې د خوړو رژیم، لمر ته د پوستکي څرګندتیا، د سګرټو څکول او د نظافت پاملرنه نه کول د ځوانکیو د پیدا کېدو لامل ګرځي او که نه. د بلوغیت پر وخت په دواړو نر او ښځه کې د ځواني دانې د هورمون...

جمع یې (acini) ده او که د صفت په توګه وکارول شي (acinar or acinous) لیکل کیږي. د حجرو هرې هغې غنچې ته رجوع کوي چې د توت شکل لري. اسینوس (Acinus) لاتیني لفظ ده او مانا یې توت ده. بهر ته د ترشح کوونکو مرغړیو (exocrine gland) توت ته ورته پای چېرې چې ترشح تولیدیږي په شکل کې اسینار (Acinar) دي.   اسینار بهر ته ترشح کوونکي مرغړي (Acinar exocrine glands) په ډېرو غړو کې موجود وي لکه په معده کې، د سر د پوستکی (scalp) په (sebaceous gland) مرغړیو کې، د ژبې په لاړجنو مرغړیو (salivary glands) کې، ځیګر کې، د اوښکو په مرغړیو (lacrimal glands) کې، د تیانو په مرغړیو (mammary glands) کې، په لوز المعده کې....

په ادرارو کې د اسیدو شتون په ځانګړې توکه له کچې زیات

یو بهیر ده کوم چې په وینه کې او د بدن په نسجونو کې د اسیدو د زیاتېدو لامل ګرځي. که چېرې د دې اصطلاح کارونه ځانګړې نه وي نو د وینې پلازما اسیدي کېدو ته رجوع کوي. د (acidemia) اصطلاح د وینې د کم پي اېچ (low pH) حالت تشرېح کوي خو اسیدوسیز (Acidosis) هغه بهیر ښي کوم چې د همدې حالت د رامنځته کېدو لامل ګرځي خو کله کله دواړه اصطلاح ګانې د یو بل مترادفو کلیمو په توګه هم کاریږي. که یو ناروغ داسې عوامل ولري چې د اسیدوسیز (Acidosis) او الکلوسیز (alkalosis) لامل کیږي نو د دواړو توپیر ممکن له یو بل سره تړاو لرونکی وي او د دواړو جدیت د (pH) پاېله ښي چې لوړ ده، ټیټ ده او که نورمال ده. اسیدوسیز هغه وخت رامنځته کیږي کله چې د شریانونو پي اېچ تر ۷.۳۵ کم شي (له جنین څخه پرته) خو سیال یې چې الکلوسیز ده هغه وخت رامنځته کیږي کله چې پي اېچ تر ۷.۴۵ لوړ شي. د رامنځته کېدو د لامل لپاره یې د شریانون د ګاز او نورو ازم...

د یوغړي هوموستاتیک یا هوموستاسیز د خپل سره ترتیب او د داخلي چاپېریال با ثباته ساتنې میل ده. په کیمیا کې (base) هغه توکي دي چې د اوبو محلول کې هایډروکسایډ ایون پرېږدي، که لمس شي ښوی وي.   اسید بېز هومیو ستاسیز د بدن د حجرو بهر کې دواقع مایع (extracellular fluid ECF) د پي اېچ (pH) هومیوستاتیک (homeostatic regulation) ترتیب ده. د بدن د نورمال فزیولوجۍ (physiology) او حجروي میټابولیزم (cellular metabolism) لپاره د اسیدو او (base) ترمنځ توازن اړین او حیاتي ده   د بدن د حجرو زیات د حجرې بهرني پروتین لکه د پلازما پروتین او د غشاء پروتین (plasma proteins and membrane proteins) په څېر پي اېچ (pH) ته درې بعده لرونکی جوړښت لري او دې جوړښت ته ډېر حساس دي. دقیق میکانیزم ده او له همدې امله یې شتون اړین ده تر څو په ډېرو تنګو حدودو کې د (pH) ساتنه وکړي. د پي اېچ له حدود...

په انګرېزۍ کې ورته (hypochlorhydria) هم وایي. د معدې په ترشح کې او د هاضمې په نورو غړو کې د هایدرو کلوریک اسیدو نشتوالي یا کموالي ته رجوع کوي. له نورو ځینې طبي ستونزو سره تړاو لري. علایم یې په ګېډه کې نا ارامي، د وزن له لاسه ورکول، نس ناستی یا اسهال (diarrhea)، قبضیت (constipation)، په ګاز باندې د ګېډې پړسېدل، د وینې کمی، د ګېډې عفوني کېدل، له خوړو ناسم جذب ده.   اسیدي (pH) د وسپنې په جذب کې مرسته کوي، کوم ناروغان چې (Achlorhydria) دي ډېر وخت له (iron deficiency anemia) سره مخ وي. د معدې اسیدي چاپېریال له (pepsinogen) څخه (pepsin) جوړولو کې مرسته کوي کوم چې د پروتین په هضمولو کې خورا اړین ده.   دا ناروغي د بدن غړي کمزوري کوي، د انسان یاد یا حافظه کموي، په لارې تګ کې بې نظمي راولي، وهم پیدا کوي، په طبیعت او شخصیت کې بدلون راولي. همداسې د (Vibrio vulnificus) باکتریا پیدا...

په انګرېزۍ کې ورته (Esophageal achalasia) نوم هم اخلي. د نرمو عضلاتي فایبرونو نا ارامي ده کوم چې د (lower esophageal sphincter) د بند پاتې کېدو لامل ګرځي. د هاضمې د کانال په اوږدو کې هر ځای کې پېښېدلی شي. ځانګړنې یې د مړۍ په تېرولو کې ستونزه او په سینه کې کله کله درد وي.

اسپرین د (acetylsalicylic acid ASA) په نامه هم پېژندل کیږي، د تبې، درد او پړسوب لپاره کاریږي. ځانګړی پړسوب د کوم د درملنې لپاره چې اسپرین کاریږ د (Kawasaki disease, pericarditis, and rheumatic fever) په نومونو یادیږي. که چېرې اسپرین د زړه له حملې وروسته ژر ناروغ ته ورکړل شي د مرګ خطر کموي. اوږدمهاله کارونه یې د زړه د حملې د مخنیوي, ایسکیمیک مغزي سکته (ischaemic strokes), د وینې د لخته کېدو (blood clots) لپاره کاریږي. ممکن د سرطان ځینې ډولونه خطر هم کم کړي په ځانګړې توګه د غټې کلمې سرطان (colorectal cancer). د تبې او درد لپاره په ۳۰ دقیقو کې اغیز کوي.   یو نامطلوبه اغیز یې د معدې درد پیدا کول دي. ډېر جدي بد اغیز یې د معدې زخم، له معدې څخه د وینې جریان او نفس تنګي ده. کوم خلک چې الکول څکي، عمر یې زیات وي له معدې څخه یې د وینې د جریان خطر زیات وي.   د اومیندوارۍ په اخري ...

د (N-acetylcysteine NAC) په نامه هم پېژندل کیږي. د پراستامول له کچې زیاتې کارونې د درملنې لپاره کاریږي، او کوم کسان چې د (cystic fibrosis or chronic obstructive pulmonary disease) په ناروغیو اخته وي په دې کسانو کې د ډبل بلغم د نرمولو لپاره کاریږي. په رګ کې ورکول کیږي (taken intravenously)، د خولې له لارې خوړل کیږي، او یا د ساه اخیستنې له لارې تنفس کیږي او ځینې خلک یې د خوړو په رژیم کې د رژیم د بشپړتیا لپاره کاروي.   که د خولې له لارې وخوړل شي عام بد اغیز یې زړه بدوالی او کانګې کول دي، پوستکی ممکن سور شي او بخار پیدا کړي. او ممکن د (anaphylaxis) غېرې ایمني ډول هم رامنځته شي ډېر پام مو وي چې انافیلکسیس د مرګ لامل ګرځېدای شي. د اومیندواره ښځو لپاره کوم زیان نلري.   که چېرې پراستامول له کچې زیات کارول شوې وي نو دا درمل په بدن کې د ګلوتاتیون (glutathione) کچه لوړوي کوم چې ...

عضوي کیمیاوي توکي دي چې د انسانانو په شمول د ډېرو ژو په مغز او بدن کې د (neurotransmitter) په توګه فعالیت کوي - یو کیمیاوي پیغام چې د یوې عصبي حجرې لخوا پرېښودل کیږي تر څو نورو عصبي، عضلاتي او د مرغړیو حجرو ته سګنال ولېږدوي. نوم یې له کیمیاوي جوړښت څخه اخیستل شوی. د اسټیک اسیدو او کولین (acetic acid and choline) یو استر ده. د بدن کوم غړي چې (acetylcholine) کاروي او یا ترې اغیزمن دي د کولینرجیک (cholinergic) په نامه یادیږي. کوم توکي چې د (acetylcholine) په فعالیت کې مداخله کوي د (anticholinergics) نوم ورته اخیستل کیږي. دا توکي د عصبي سیستم د (motor neurons) لخوا پرېښودل کیږي تر څو عضلات فعال کړي. کوم درمل چې په (cholinergic systems) اغیز کوي کولای شي بدن فلج کړي. په خود مختاره عصبي سیستم (autonomic nervous system) کې هم د (neurotransmitter) په توګه کار کوي.   neurotransmitters ...

د (angiotensin-converting-enzyme inhibitor) لنډیز ده، په اساسي توګه د لوړ فشار (hypertension or elevated blood pressure) او د زړه د کمزورتیا (congestive heart failure) لپاره کاریږي. په انګرېزۍ کې (congestive heart failure) د زړه داسې کمزورتیا ته وایي د کومې له امله چې په سږو کې او د بدن په نسجونو کې مایع پیدا کیږي. د درملو دا ګروپ د وینې په رګونو کې ارامتیا پیدا کوي او د وینې حجم کې کموالی راولي کوم چې د ټیټ فشار لامل ګرځي او له زړه څخه د اکسیجن په غوښتنه کې کمی رامنځته کیږي. تر ټولو زیات نسخه شوي ډولونه یې ( benazepril, zofenopril, perindopril, trandolapril, captopril, enalapril, lisinopril, and ramipril) دي. طبي کاردنګ یا کاروېدنه په اساسي توګه یې کارونه د لوړ فشار لپاره تصدیق شوې وه، د لوړ فشار لپاره یوازې او یا له نورو هغو درملو سره د ترکیب په توګه کاریږي چې د لوړ فشار ضد درم...

مانا یې جذبونه ده لاندې یې هره رشته کې کارېدنه وګورئ   Absorption (digestion) په هاضمه کې د کلمو لخوا جذب ته وایي Absorption (psychology) په اروا پوهنه کې هغه حالت ته وایي په کوم کې چې یو کس خیالي فکر ته جذب شوی وي   په کیمیا اوبیولوجي کې Absorption (chemistry) د ګاز یا د مایع د زراتو په مایع یا جامدو توکو کې خپرېدنه Absorption (skin) هغه لار چې بدن ته د پوستکي له لارې توکي ترې داخلېدای شي Absorption (pharmacokinetics) په بدن کې د درملو جذب CO2 scrubber د لامبو لپاره د اکسیجن په ډبه کې د کاربن ډایوکسایډ جذبونکی Absorption (small intestine) له وړو کلمو څخه د هضم شوو خوړو وینې ته جذب   په فزیک او انجنیري کې Absorption (electromagnetic radiation) د یو توکي لخوا د وړانګو یا د الکترو ...

مردار دانه د ریم (pus) راغونډېدو ته وایي کومې چې د بدن د نسج په داخل کې راغونډې شوې وي. علایم یې پړسوب، سوروالی او درد ده. د سوروالي سیمه د پړسوب له برخې ډېره خپره شوې وي. دوه ډوله یې (Carbuncles and boils) د وېښتو فولیکول (hair follicles) هم پکې شاملوي یا عفوني کوي. د باکتریا له امله پیدا کیږي او یوازې په یوه دانه کې مختلف ډوله باکتریا موجودې وي. تر ټولو عامه پکې موجوده باکتریا د (methicillin-resistant Staphylococcus aureus) په نامه یادیږي. ډېر کم وخت پرازیت د مرداردانې لامل ګرځي. که چېرې تشخیص یې روښانه نه وي نو د الټراسونډ انځوریزه ازموینه یې ګټوره ده. که چېرې له مقعد سره نږدې وي نو کمپیوټري ټوموګرافي (computer tomography CT) یې اړینه ده تر څو د بدن ژوره برخه کې مکروب وکتل شي.   معیاري درملنه یې پرې کوونه او تخلیه ده. له تخلیه کولو وروسته باید سم دلاسه په ګاز (gauze) وتړل شي ...