ټولې لیکنې – پاڼه 127

Jun222018 by Zakria RahimiNo Comments

Placenta praevia

کله چې پلاسنټا د رحم له غاړې سره نږدې او یا له پاسه وصل وي. علایم یې د اومیندوارۍ د مودې د دوېمې برخې نیمه کې له فرج څخه د وینې جریان دی، د وینې رنګ روښانه سور وي او د درد احساس پکې نه وي. ممکن د اولاد له پیدا کېدو وروسته د وینې جریان پیدا شي، د ښځې د وینې فشار په خطرناکه توګه کم شي او په جنین کې د ودې کولو مخه نیول کیږي. تشخیص یې په الټراسونډ کیږي. کومې ښځې چې له دې حالت سره مخ شي او د اومیندوارۍ موده یې تر ۳۶ اوونیو څخه کمه وي د ارام کولو سپارښتنه ورته کیږي او د خپل ژوند له ملګري سره د جنسي اړیکې له نیولو منع کیږي، او (corticosteroids) ورکول کیږي تر څو د کوچني د سږو وده چټکه کړي. که چېرې د اومیندوارۍ عمر یې له ۳۶ اوونیو زېات وي او یا د پام وړ وینه ترې بهیږي د عملیات له لارې د اولاد د زېږونې سپارښتنه ورته کیږي. Picture By Vasaprevia.jpg: Sigrid de Rooijderivative ...

Jun222018 by Zakria RahimiNo Comments

Placentalia – پلاسنټالیا

ټولې لیکنې

د تی لرونکو کلاس ممالیا (Mammalia) په درې فرعي څانګو وېشل شوی: پلاسنټالیا (Placentalia)، مونوټرېماټا (Monotremata) او مارسوپیالیا (Marsupialia). پلاسنټالیا له نورو سره د بچیانو په زېږولو کې توپیر لري او خپل بچیان په ګېډه کې د ودې تر اخري بهیر پورې ساتي. د مارسوپییل په اړه لینک وګورئ http://rahimiz.com/2017/12/13/marsupial-نا-بشپړ-پیدا-کېدونکي-ژوي/ په اناتومیکه توګه پلاسنټالیا تی لرونکي له نورو سره توپیر لري: د پلاسنټالیا په کافي اندازه د لګن خاصره هډوکی پراخ وي تر څو د بشپړ ودې مرحلې ته رسېدلي بچیان وزېږولای شي. د (epipubic bones) هډوکي نلري کوم چې په نورو تی لرونکو کې شته دي. د (malleolus) په پای کې (fibula) لري....

Jun222018 by Zakria RahimiNo Comments

Placental abruption – مخکې له وخته د پلاسنټا له رحم څخه جلا کېدنه

ټولې لیکنې

مخکې له وخته د پلاسنټا د رحم له دیوال څخه جلا کېدنه او یا هم په بله مانا مخکې د اولاد له زېږېدو د پلاسنټا له رحم څخه جلا کېدو ته وېل کیږي. عموما د اومیندوارۍ د ۲۵ اوونۍ شاوخوا کې پېښیږي. علایم یې له فرج څخه وینه بهېدل، د ګېډې لاندې برخه کې درد او له خطره ډک ټیټ د وینې فشار دي. په دې وخت کې اومیندواره ښځه ممکن د پښتورګو له ناکافي فعالیت (kidney failure) او یا له (disseminated intravascular coagulopathy) سره مخ شي. ممکن جنین مړ پیدا شي (stillbirth)، ممکن د ډېر کم وزن سره مخکې له مودې وزېږي. د پلاسنټا بې مودې د رحم له دیوال څخه د جلا کېدو لامل تر اوسه روښانه ندی خو دخانیات، پریکلامپسیا (preeclampsia) کوم چې د اومیندوارۍ یو حالت دی او ځانګړنه یې د وینې لوړ فشار دی، سخت سټرس یا ذهني نا ارامي، مخکې د عملیات له لارې د اولاد زېږېدنه (cesarean section) یې لاملونه ښودل شوي. که ...

Jun192018 by Zakria RahimiNo Comments

ABO blood group system

ټولې لیکنې

اې بي او د وینې سیستم په اریتروسیټونو (erythrocytes) کې، د A او B انټي جینونو (antigens) دواړو، یوه یا هېڅ یوه شتون د ښودلو لپاره کاریږي. د وینې په ورکړه (blood transfusions) کې، د ۳۶ ګروپونو تر ټولو اړین ډول ده. که چېرې د وینې په ورکړه کې مطابقت نلرونکې وینه ورکړل شي کم وخت مګر د مرګوني عکس العمل لامل ګرځېدای شي. ورسره تړاو لرونکي (anti-A and anti-B antibodies) معمولا (IgM) وي کوم چې د ژوند په لمړي کال کې ویروسونو، خوړو او باکتریا سره د حساسیت له امله تولیدیږي. اې بي او د وینې سیستم په شخوند وهونکو ژو، اېپس کې لکه چیمانزۍ، بونوبو او ګوریلا کې هم موجود وي. د اېپس په اړه لینک وګورئ http://rahimiz.com/2017/12/13/ape-اېپ/ اې بي او د وینې ګروپ په کال ۱۹۰۱ کې (Karl Landsteiner) کشف کړ او له همدې امله یې په کال ۱۹۳۰ کې، په طب کې نړیواله جایزه ترلاسه کړه....

Jun152018 by Zakria RahimiNo Comments

Acetone

ټولې لیکنې

په سیستماتیکه توګه (propanone) نومول شوي یو عضوي ترکیب د، فورمول یې (CH3)2CO دی، بخار کېدونکې یا الوتونکې سپکه (volatile) د اور اخیستنې وړ مایع ده او تر ټولو وړه او ساده کیټون (ketone) ګڼل کیږي. له اوبو سره متجانس محلول جوړوي او په لابراتوارونو کې د پاکولو لپاره کاریږي. په کال ۲۰۱۰ کې تقریبا ۶.۷ میلیونه ټنه تولید شوي وو. په کورونو کې یې کارونه د نوکونو د رنګ لرې کولو او (paint thinner) په توګه کاریږي. اسېټون د انسان په وینه او ادرارو کې هم موجود وي کوم چې د نورمال میتابولیک سیستم تولیدوي. کوم خلک چې د شکر ناروغي لري تر نورو خلکو یې بدن زیات اسیټو تولیدوي. د مثل تولید په اړه ازموینې یې ښي چې د مثل تولید لپاره کوم زیان نلري. د (Ketogenic diets) رژیم کوم چې کیټون یا (acetone, β-hydroxybutyric acid and acetoacetic acid) په وینه کې زیاتوي او کوم کوچنیان چې په (recalcitrant refractory...

Jun82018 by Zakria RahimiNo Comments

Acetazolamide

ټولې لیکنې

سوداګریز نوم یې (Diamox) ده او د ( glaucoma, epilepsy, altitude sickness, periodic paralysis, idiopathic intracranial hypertension, and heart failure) ناروغیو د درملنې لپاره کاریږي. اوږدمهاله کارونه یې ممکن د (open angle glaucoma) لپاره او لنډمهاله د (acute angle closure glaucoma) لپاره مخکې د عملیات کېدو څخه وي. د خولې له لارې خوړل کیږي او په رګ کې تذریق کیږي. عام بد اغیز یې بې حسي، په غوږونو کې کړنګاری، کانګې، د اشتیا له منځه تلل او بې خوبي ده. کوم خلک چې د پښتورګو، د ځیګر ستونزه لري او یا له سلفونامیډونو (sulfonamides) سره الرجي یا حساسیت لري دا درمل نه ورکول کیږي. دا درمل (diuretic and carbonic anhydrase inhibitor families) درملو کورنۍ کې شامل دي. په بدن کې بي کاربونېټ (bicarbonate) او د هایدروجن د ایونونو په کمولو سره خپل فعالیت ترسره کوي. طبي کارونه یې په کال ۱۹۵۲ کې پېل ...

Jun62018 by Zakria RahimiNo Comments

Acetabulum – د خاصره لګن د هډوکي ساکت

ټولې لیکنې

په انګرېزۍ کې ورته (cotyloid cavity) نوم هم اخلي یو مقعر یا داخل لور ته لکه نیمه کره منحني سطحه (concave) ده له کومې سره چې د ورون هډوکی وصل کیږي. جوړښت د لګن خاصرې هډوکي ته انګرېزۍ کې (hip bone os coxa, innominate bone, pelvic bone or coxal bone) نومونه اخلي. د خاصره لګن د هډوکي ساکت کې د لاندې او د څنګ پولو ته (ischium) نوم اخلي، پاسنۍ پولې ته یې (ilium) نوم اخلي او پاتې برخه یې چې له منځنې کرښې سره نږدې ده د (pubis) نوم اخلي. د خاصره لګن د هډوکي ساکت په ناهمواره، نابرابره پولو باندې محدود شوی کومې پولې چې (acetabular labrum) له ځان سره نښلوي. د خاصره لګن د هډوکي د ساکت لاندې برخه (acetabular notch) ده کومه چې دایروي ژورتیا سره ادامه لري لري. د خاصره لګن د هډوکي د ساکت د سطحې نوره برخه د سپوږمۍ هلال شکل ته ورته شکل لري. د خاصره لګن د هډوکي ساکت د ...

Jun32018 by Zakria RahimiNo Comments

Acebutolol

ټولې لیکنې

سوداګریز نومونه یې (Sectral, Prent) دي، بیټا بندونکي درمل (beta blockers or β-blockers) دي، د لوړ فشار او د زړه نامنظمه ضربان لپاره کاریږي. بیټا بندونکي درمل د درملو کلاس ده کوم چې د زړه نا منظمه ضربان د مدیریت لپاره کاریږي، د زړه له لمړۍ حملې وروسته د دوېمې حملې د مخنیوي لپاره کاریږي. د زړه نامنظمه ضربان ته په انګرېزۍ کې (Heart arrhythmia, arrhythmia, dysrhythmia, or irregular heartbeat) نومونه هم اخلي. فارمکولوجي اېس بوټولول درمل یو (cardioselective beta blocker) دي کوم چې ای اېس اې (intrinsic sympathomimetic activity) لري او له همدې امله تر (non cardioselective beta blockers) ډېر مناسب دي. که چېرې یو ناروغ د ساه تنګۍ (asthma) یا اوږدمهاله د سږو د بندېدو ناروغي (chronic obstructive pulmonary disease COPD) لري بیټا بلاکر د درملنې لپاره کارولی شي. دا درمل د (lipophi...

Jun22018 by Zakria RahimiNo Comments

Accretion

ټولې لیکنې

د یوه توکي د بهرنۍ سطحې ودې ته وایي کومه وده چې د همدې توکي برخه ګڼل کیږي بېلګه یې په مایع کې د کرسټال وده ده، یا له ټپي کېدو وروسته د هډوکي له خپلې کچې زیاته وده ده، بله مانا یې د یو څه په سطحه د بهرنيو توکي غونډېو ته وایي لکه د غاښو په سطحه زېړوالی. د (Accretion) نورې ماناګانې Accretion (astrophysics) د جاذبې د قوې په ذریعه په فضا کې د توکو سره یو ځای کېدل او د سیارو جوړېدو ته وایي Accretion (atmosphere) هغه بهیر ته وایي په کوم کې چې د اوبو بخار یا لړه په ورېځ کې د هستې چار چاپېره د اوبو په څاڅکو بدلیږي. Accretion (coastal management) له توپان څخه وروسته د سمندرغاړې رسوبات بېرته د سمندرغاړې پورته برخې راختلو ته وایي Accretion (geology) د ټکټونیکي قاب په کچه کې زېاتوالي ته وایي...

Jun22018 by Zakria RahimiNo Comments

Accouchement – د اولاد زېږېدنه

ټولې لیکنې

په انګرېزۍ کې ورته (labour and delivery) هم وایي. د اولاد زېږېدنه د اومیندوارۍ پای ده، د اولاد زېږېدنه یا د رحم له لارې ترسره کیږي او یا د عملیات له لارې ترسره کیږي. د عملیات له لارې د اولاد پیدا کېدو ته (C-section or caesarean delivery) نوم اخلي. په ۲۰۱۵ کال کې، په ټوله نړۍ کې ۱۳۵ میلیونه کوچنیان زېږېدلي، تقریبا ۱۵ میلیونه یې د اومیندوارۍ له ۳۷ اوونیو مخکې زېږېدلي، تر ۱۲% پورې یې د اومیندوارۍ له ۴۲ اوونۍ وروسته زېږېدلي او زېات شمېر یې په روغتون کې زېږېدلي خو په ځینو هیوادونو کې لا تر اوسه اولاد د دودیزې مرستې په ذریعه په کور کې زېږیږي کومه چې مور او ماشوم د مرګ له خطر سره مخ کولای شي. د اولاد زېږېندنې تر ټولو عامه او طبیعي طریقه د رحم له لارې زېږېدنه ده، د رحم له لارې زېږېندنه کې درې مرحلې شاملې دي: د رحم د غاړې (cervix) خلاصونه او لنډونه، د ماشوم زېږېدنه او د پلاسینټا بهر وتن...

Jun12018 by Zakria RahimiNo Comments

Accommodation – د لید د ځواک بهیر

ټولې لیکنې

هغه بهیر ده په کوم کې چې د شمزي لرونکو سترګه (vertebrate eye) د لید ځواک (optical power) کې بدلون راولي تر څو انځور روښانه وویني او یا هم کله چې د توکو واټن کې توپیر راځي په توکو تمرکز وکړي. په دې بهیر کې د هر وګړي لپاره واټن توپیر کوي. اکومېډېشن د غېرې ارادي عکس العمل په څېر فعالیت کوي خو په خپله خوښه دا بهیر د کنټرول وړ هم ده. تی لرونکي، مرغان، خاپورټ یا خزنده ګان د خپلو سترګو د (ciliary body) په ذریعه د انعطاف وړ لینز (elastic lens) په شکل کې توپیر راولي تر څو د خپلو سترګو د لید ځواک کې توپیر رامنځته کړي. په انسانانو کې د لید ځواک تر ۱۵ ډایوپټر (dioptres) پورې ده. ډایوپټر د سترګې د لینز د لید د ځواک د اندازه کولو واحد ده. کبان او دوه ژواکي د سخت لینز (rigid lens) او د سترګې په شبکیه (retina) کې د عضلې په ذریعه واټن پیدا کوي تر څو د لید ځواک کې توپیر راولي. څومره چې...

Jun12018 by Zakria RahimiNo Comments

Accidental death – په پېښه کې مړينه

ټولې لیکنې

هغه غېرې معمولي مرګ ته وایي چې لامل یې پېښې لکه ټکر، ښوییدنه، غورزېدنه، ترافیکي پېښې یا په تصادفي توګه زهري کېدل وي. په پېښه کې مړينه د طبیعي لاملونو له مرګ سره لکه زیات عمر، ناروغۍ او قصدي مرګ (intentional deaths) سره لکه قتل (homicide)، خودکشي (suicide) او د جګړې له مرګ سره توپیر لري. ډېرو خلکو چې نور وژلي د خپلې دفاع لپاره یې خپله کړنه پېښه ګڼلې خو چې کله څېړنو د پېښې لامل د کس غفلت موندلی بیا هم مجرم ګڼل شوی. ډېر د پېښې مرګونه د پېښې مرګ نه ګڼل کیږي بلکې بېغوري، د خلکو بد چلند او بې عقلي یې لامل ګڼل کیږي. په ځینې ملکونو کې حکومتونه د ناڅاپه یا غېرې طبیعي مرګ په اړه څېړنه کوي....

Jun12018 by Zakria RahimiNo Comments

Acarus – اکاروس

ټولې لیکنې

د اکاریدای کورنۍ (Acaridae) کې د شنو نسل ده. د پرازیتي ژو یو ګروپ ده په کوم کې چې (Sarcoptes scabiei) شامل ده او د پوستکي د مرض لامل ګرځي کومه ناروغي چې د (itch, or SCABIES) په نامه یادیږي او خپل پرازیت ته د (Acarus scabiei) نوم اخلي.

Jun12018 by Zakria RahimiNo Comments

Acanthosis nigricans – اکانتوسیز نیګریکنس

ټولې لیکنې

له تور تر نصواري پورې نرم له کچې زیات د پوستکي رنګ ده. معمولا د بدن په قاتونو کې پیدا کیږي لکه د بدن وروستنیو قاتونو او د څنګ قاتونو کې، په نو کې، د تخرګونو لاندې، غاړه، ټنډه او داسې نورو برخو کې هم څرکندیږي. دوه ډولونه لري چې یو ډول یې بې زیانه او بل ډول یې زیان رسونکی ده. په هغو کسانو کې پیدا کیږي چې عمر یې له ۴۰ کالو کم وي. د پیدا کېدو لامل یې له (hypothyroidism, acromegaly, polycystic ovary disease, insulin-resistant diabetes, or Cushing's disease) مرضونو سره تړاو لري. کوم چې بې زیانه (Benign) ده، ممکن ارثي وي، ممکن د چاغښت له امله وي او مرغړي یې خپل تولید داخل یا وینه کې په مستقیمه توګه پرېدي په انګرېزۍ کې ورته (endocrine) وایي. کوم چې زیان رسونکی (Malignant) ده، دا ډول د پوستکي له پاسه تومور او (tumour necrosis factor) پیدا کوي. ...

May312018 by Zakria RahimiNo Comments

Abstract – لنډیز

ټولې لیکنې

که چېرې د لنډیز مانا ولري نو د ساینسي لیکنو، څېړنو هغه لنډ لنډیز ته وېل کیږي چې تر ۲۵۰ تورو پورې وي. نورې ماناګانې یې د لیکنې لاندې وګورئ. څېړنیز لنډیز، د دوکتورا د رسالې لنډیز، د بیا کتنې لنډیز، د اکادمیکو کنفرانسونو د بهیر لنډیز او یا هم د هر بل ځانګړي مضمون څېړنیز لنډیز ته وایي. کله چې د (abstract) کلیمه وکاریږي تل د ټایپ شوي لیک (typescript) یا په لاس لیکل شوي لیک (manuscript) په پېل کې وي او یوې اکادمیکې لیکنې یا څېړنې ته د ننوتو د لارې په څېر وي. په یوه لیکنه کې د منځپانګو ټولګه (index) او لنډیز (abstract) له همدې لیکنې را غونډ شوی ادبي لنډیز وي. ځینې لیکوالان د (abstract) پر ځای د (précis or synopsis) کلیمې هم کاروي. د مدیریت په راپور کې (management reports) اجرایوي لنډیز (executive summary) د (abstract) په پرتله اوږد وي او د (abstract) په پرتله زیات حساس مالومات پکې شام...

May302018 by Zakria RahimiNo Comments

Abortion – د اولاد لرې کول – د جنین سقط

ټولې لیکنې

مترادفې کلیمې یې (Induced miscarriage, termination of pregnancy) دي. په هغه موده کې د اولاد لرې کولو ته وایي چې جنین له زېلانځ څخه بهر ژوند نشي کولای. که چېرې دا چاره پرته له ډاکټر یا درملو څخه په خپل سر ترسره شي د (miscarriage) نوم ورته اخیستل کیږي او که چېرې د ډاکټر په مرسته قصدا ترسره شي د (induced abortion) نوم ورته اخیستل کیږي. او که چېرې د ودې حال کې جنین د مور له زېلانځ څخه بهر ژوندی پاتې شي دې بهیر ته د (late termination of pregnancy) نوم اخیستل کیږي. خو ډېر وخت د (abortion) کلیمه په خپله خوښه د ودې حال کې جنین په داسې موده کې لرې کولو ته وایي چې د مور له زېلانځ څخه بهر ژوند نشي کولای. د جنین سقط که په یو هېواد کې غېرې قانوني نه وي د اولاد لرې کولو تر ټولو محفوظه طریقه ده. په عصري طریقه کې عملیات یا درملو په ذریعه ترسره کیږي. د مایف پریسټون (mifepristone) په نامه در...

May302018 by Zakria RahimiNo Comments

Abreaction – د احساساتو بهر تویول

ټولې لیکنې

د ارواه پوهنې د څېړنو د نظریاتو په ټولګه کې (psychoanalytical) یوه کلیمه ده. کله چې تېر وخت کې انسان ترخې تجربې لري او په اوس وخت کې یې احساساتي کوي د همدې احساساتو پاکولو ته وایي.د ترخو تجربو په اړه د خبرو له لارې یا وریادولو له لارې د ناوړه احساساتو پاکولو ته وایي. د ور یادولو لپاره یې ځینې درمل او طریقې لکه (hypnosis) کاریږي. مانا یې احساسات بهر ته تویول دي. د اروا د پاکونې (catharsis) یوه طریقه ده، د زېان زېږونکو پېښو څخه ځان خبرول دي. دا طریقه په لمړي ځل زیګمونډ فرویډ (Sigmund Freud) په کال ۱۸۹۳ کې تعریف کړې....

May302018 by Zakria RahimiNo Comments

Abrasion – ګرول شوی، ګرېدلی، شړېدلی

ټولې لیکنې

په طب کې (Abrasion) هغه ټپ ته وایي چې پوستکي ته له کم زېان اوښتو رامنځته شوی وي په عامه پښتو کې ګرېدلی او یا شوګارې شوی ګڼل کیږي. پوستکی له درې طبقو جوړ شوی چې بهرنۍ طبقه (epidermis)، منځنۍ طبقه (dermis) او داخلي طبقه یا لاندینۍ طبقه (hypodermis) ده. ګرول شوی یا شوګارې شوی ټپ (abrasion) له بهرنۍ طبقې (epidermis) ژور نه وي. له (laceration) ټپ څخه یې خطر او ټپ کم وي. که وینه جریان پیدا نکړي د (Mild abrasions, grazes or scrapes) په نومونو یادیږي خو که چېرې د پوستکي ټوله طبقه لرې شوې وي د (avulsion) نوم ورته اخیستل کیږي. د ټپ درجې A first-degree abrasion یوازې د پوستکي بهرنۍ طبقه کې ټپ وي یا پوستکی لږ ګرول شوی وي A second-degree abrasion د پوستکي بهرنۍ طبقې کې ټپ وي خو منځنۍ طبقې ته هم زېان رسېدلی وي او ممکن په کمه اندازه وینه جریان پیدا کړي A third-degree...

May302018 by Zakria RahimiNo Comments

Abnormality – بې نظمي، غېرې عادیتوب

ټولې لیکنې

بې نظمي، غېرې عادیتوب، غېرې عادي وضعیت، غېرې طبيعي خاصیت ته وایي. نورې ماناګانې او تعریفونه یې لاندې وګورئ په اروا پوهنه کې abnormality چلند ښي او هغه چلند ته وېل کیږي چې نورمال نه وي. Models of abnormality هغه وړاندیز شوې فرضیه یا وړاندیز شوې تشرېح ده چې د اروا پوهنې د غېرې نورمال چلند د طبیعت په اړه وي په فزیولوجي او طب کې Chromosome abnormality کروموزومي بې نظمي د یو یا څو کروموزمونو په شمېر یا جوړښت کې غېرې عادیتوب Congenital abnormality مورزادي بې نظمي د زېږون له وخت څخه په انسان کې موجوده بې نظمي Craniofacial abnormality د مخ او سر غېرې عادیتوب د مخ او سر په اسکلیټ او عضلاتو کې مورزادي بې نظمي Tooth abnormality د غاښونو بې نظمي یا غېرې عادیتوب د غاښونو ناروغي کومه چې انسان کې...

May302018 by Zakria RahimiNo Comments

Abduction

ټولې لیکنې

ساینسي مانا په اناتومۍ کې د منځنۍ کرښې نه برعکس لور ته د بدن غړی خوځونه د یو غړي خوځول چې د بدن د منځنۍ کرښې نه یې برعکس لور ته خوځوي. د بدن منځنۍ کرښه ( body’s midline or mid line of the body) شمزي یا د ملا تیر ده. د بدن د غړي برعکس خوځښت ته (adduction) وایي. همداسې (Abductive reasoning) په منطق کې د استدلال کولو یوه طریقه ده. د یو کس یا د خلکو Alien abduction هغو اخیستل شوو یادونو یا خاطرو ته وایي چې په ظاهره توګه د بلې سیارې له غېرې انساني وګړو اخیستل شوې یا پاتې شوې وي. Abduction په زوره کش کولو، تښتولو او یا په غېرې قانوني توګه بولو ته هم وایي Bride abduction د هغې انجلۍ تښتولو ته وایي چې یو کس واده ورسره کول غواړي Child abduction د ماشوم تښتولو ته وایي Express kidnapping د پیسو تر لاسه کولو لپاره ...