ټولې لیکنې

د وزیرانو مسولیت په دوه ډوله ده لمړی ډول یې (Ministerial responsibility) ده په دې ډول کې حکومت د پارلمان لخوا ټاکل کیږي، پارلمان کولای شي حکومت له واک څخه ګوښه کړي، پارلمان په غور سره د حکومت د کړنو څارنه کوي، اجرایوي څانګې یې یو ځای واک ته رسیږي او له واکه لرې کیږي لکه د انګلستان لمړی وزیر او کابینه چې د پارلمان لخوا ټاکل کیږي او له واکه لرې کیږي, ټول وزیران یوازې د خپل وزارت د کړنو مسولین نه وي بلکې په ګډه د حکومت د پالیسۍ دفاع په پارلمان کې کوي .   دوېم ډول یې (Individual ministerial responsibility) ده او په دې ډول کې وزیران باید پارلمان ته فریب ورنکړي، وزیران باید په سیاسي توګه او شخصي توګه له فساد څخه پاک وي، وزیران باید د ګټو له امله د شخړو مخه ونیسي، وزیران باید د پارلمان بې احترامي او یا د پارلمان د بدنامۍ هڅه ونکړي، هر وزیر د خپل وزارت مسولیت په غاړه لري او پارلمان له ه...

د یوناني ژبې د دوه کلیمو له ترکیب (γεωγραφία geōgraphía) اخیستل شوی نوم دی مانا یې "ځمکه او لیکل" ده. د ځمکې د سطحې، ځانګړنو، اوسېدونکو او پېښو مطالعه ده. د هر څه رانغاړونکې رشته ده کومه چې د ځمکې، د ځمکې د انسانانو او د ځمکې د طبیعي پېچلتیا د مطالعې هڅه کوي. یوازې د دې مطالعه نه کوي چې توکي چېرې دي بلکې دې ته هم کتنه کوي چې څرنګه بدلون پکې رامنځته شوی او اوس چېرې دي. جغرافیه د طبیعي ساینس او ټولنیز ساینس ترمنځ پول ګڼل کیږي. د ډېرو جغرافیایي مفهومونو مخینه د یونان د سېرېن له اېراتوستېن ته رسیږي او ګمان کیږي چې د "جغرافیا" کلیمه یې هم له زېږېدیز کال څخه تقریبا ۱۹۵ کاله وړاندې ابداع کړې وي. تر اوسه پورې تر ټولو په زړو موندل شوو اسنادو کې جغرافې کلیمه د زېږېدیز کال د ۱۰۰ او ۱۷۰ کال ترمنځ د کلودیوس بطلیموس په نوم یوه یوناني کارولې او وروسته یې په جغرافیه کې د بطلیموس دود رامنځته کړ کوم کې چې ...

په انګرېزۍ کې دا پلان د (Missouri Nonpartisan Court Plan, or the merit plan) په نومونو هم یادوي. د قاضیانو د ټاکنې طریقه چې له میسوري ایالت څخه یې په کال ۱۹۴۰ کې سرچینه اخیستې او په تدریجي توګه د متحده ایالتونو نورو قضایي حوزو هم دا طریقه پلي کړه. دې ته ورته طریقه په ځینې نورو ملکونو کې هم کاریږي. په دې طریقه کې یو غیرې تنظیمي کمیسون د قضا د پوسټونو لپاره نوملړ چمتو کوي او دا نوملړ د ایالت والي ته لیږي. والي ۶۰ ورځې وخت لري چې د کاندیدانو له دې نوملړ څخه د پوسټ لپاره کسان خوښ کړي. که چېرې والي په ۶۰ ورځو کې کس خوښ نکړي بیا کمیسون کس خوښوي.   له یو کال دندې وروسته د ټاکل شوي قاضي په اړه انتخابات کیږي او انتخاباتو کې یې کوم بل کس سیال نه وي بلکې د یوکال د کړنو په اړه یو ډول قضاوت وي او کړنو ته یې رایې ورکول کیږي که چېرې رایې کمې ترلاسه کړي قاضي له دندې لرې کیږي او که رایې زېاتې شي...

د پارلمان د نظم په قوانینو کې یوه کړنلاره ده د کومې له لارې چې وړاندیزونه د غور کولو لپاره مشورتي شوراګانو ته وړاندې کیږي. په بله مانا موشن یو وړاندیز ده چې د بحث یا پرېکړې لپاره ولسي جرګې ته وړاندیز کیږي. یو موشن یو رسمي وړاندیز ده چې مقننه شورا ته د شورا د یوه غړي لخوا د عمل یا یوې کړنې ترسره کولو لپاره وړاندیز کیږي. دا وړاندیز په پارلماني بهیر کې یو نوی بحث رامنځته کوي او یا د هغه وړاندیز چې معطل شوی, په اړه نوو کړنو ته لار هواروي. بله مانا یې محکمې یا قاضي ته د نظم یا قانوانینو په اړه وړاندیز ده. بله مانا یې د خبرو له لارې داسې وړاندیز ده کوم چې د یوې لیکل شوې عریضې د رد کولو لپاره وېل کیږي....

د مارچ په ۱۹ نېټه، کال ۱۸۸۱، د متحده ایالتونو د مېن ایالت په ساکو سیمه کې زېږېدلې او د سپټمبر په ۱۰ نېټه، کال ۱۹۶۰، په بوسټون کې مړه شوې. د امریکا دولتي چاوراکې وه، د اوږد وخت لپاره په کانګرېس کې د ماساچوسېټس ایالت استازې وه، له سرتېرو سره د چارو له امله ډېره پېژندل شوې.   لمړنۍ زده کړې یې په (Rogers Hall School in Lowell) ښونځي کې چې په متحده ایالتونو کې ده کړي او لیسه یې په (Madame Julien’s School in Paris) کې چې د فرانسې په پاریس ده لوستې. په کال ۱۹۰۷ کې یې له جان روجرس (John J. Rogers) سره واده وکړ. کله چې جان روجرس کانګرېس ته په کال ۱۹۱۲ کې کاندید شو نو د لمړی نړیوالې جګړې وخت وو او دوي په واشنګټن ډي سي کې ژوند پېل کړ. ایډیت د سره صلیب (red cross) او وای اېم سي اې (YMCA) ادارې لپاره په رضاکارانه فعالیت پېل وکړ. په کال ۱۹۱۷ کې یې له (Women’s Overseas League) ادارې سره له خپل ...

مذهبي محکمه د مذهبي چارواکو لخو ا چمتو کیږي تر څو په یوه مسله د مذهبي علماو ترمنځ یا عامي کسانو ترمنځ بحث وشي. په عصري وخت کې دا ډول محکمې د مسلمانانو (شریعت)، یهودانو (bet din) او عیسویانو مذهبي ډلې جوړوي. تر پخوا یې فعالیت ډېر محدود شوی خو پخوا وخت کې یې د محکمې په اندازه واک لره او د هر څه په اړه یې قضاوت او پرېکړه کوله. په منځنیو پېړیو کې د رومان کتولیک کلیسا د هغه وخت له محکمو سره برابره سیالي کوله.   هغه کلیسایي محکمې چې په سیکولر سیمو کې وې سر او کار یې له سپېڅلو مسایلو سره وو لکه واده، طلاق او نور مشروع مسایل لکه میراث. په انګلستان کې د کلیسا محکمه چې په ۱۶ پېړۍ کې د انګلیکن (Anglican) عیسوۍ ډلې پکې واک ترلاسه کړ د میراث لپاره بشپړ قضایي سیستم لره دا مذهبي محکمه تر ۱۸۵۷ کال پورې د چانسري محکمې سره په سیالۍ کې وه. دې محکمو هغه روحانیون هم محکمه کول چې جرم به یې کړی وو. ...

د پخواني یونان د خلکو شورا وه چې د ولایتونو په ښارونو کې یې غونډې کولې. د دې شورا سرچینه له هومري محفل (Homeric agora) څخه پېل شوې. په دې شورا کې ۱۸ کلن یا تردې زېات عمر لرونکی نرانو غونډه کوله او دنده یې د قاضیانو (archons) ټاکنه، د پالیسي کنټرول او ځینو وګړو ته ځانګړي امتیازونه ورکول وو.

په فارسي کې دربار کلیمه د یوې محکمې لپاره کارېده، په هند کې د مجلس د اورېدونکو د تالار، رسمي غونډې یا مجلس لپاره کارېده. د برطانوي هند په وخت کې دربار کلیمه د امپریالستي شورا سره تړاو لره او دولتي مناسباتو یا لمانځغونډو ته هم دربار وېل کېده. په عامه ژبه کې دربار حضور ته وایي او د روحانیونو مقبرو ته هم کاریږي. تر ټولو ستر درې دربارونه د هند په دیلي کې په ۱۸۷۷، ۱۹۰۳ او ۱۹۱۱ کې جوړ شوي وو د دې غونډو موخه په کال ۱۸۷۶ کې د ملکې ویکتوریا (Queen Victoria) د هند د امپراتورې په توګه لمانځنه وه، په کال ۱۹۰۲ کې د اووم اډوارډ (King Edward VII) د تاج په سر کولو لمانځنه وه او په کال ۱۹۱۱ کې د پنځم جورج او ملکې ماري (King George V and Queen Mary) هند ته د سفر لمانځنه وه....

په انګرېزۍ کې (diwan, or dewan) هم لیکل کیږي. په اسلامي ټولنه کې د یادون یا ثبت کتاب (register or logbook) وو او وروسته د دیوان په نامه یوه مالي څانګه یا دولتي اداره (finance department and government bureau) وه. لمړی دیوان د حضرت عمر فاروق رض (caliph ʿUmar I 634–644) په وخت کې جوړ شو په کوم کې چې د هغو عربانو د نومونو نوملړ موجود وو چې د جګړې غنیمت (spoils of war) کې یې برخه ورکول کېده. کومو کسانو به چې جګړه کې برخه اخیسته د نومونو نوملړ یې دیوان کې د یادون په توګه لیکل کېده او دوي ته میراثي تقاوت ورکول کېده؛ کومه سیمه به چې ونیول شوه د سیمې له بزګرو به اجباري مالیه اخیستل کېده؛ چا به چې ملکیت لره د ملکیت اجباري مالیه به ترې اخیستل کېده او په همدې دیوان کې د یادون په توګه لیکل کېدل.   وروسته دا نوم د مالي ادارو لپاره وکارېده. د معاویه رض د خلافت (caliphate of Muʿāwiyah) په وخت ...

په انګرېزۍ کې ورته (Imperial Diet) نوم هم اخلي. د ۱۸۸۹–۱۹۴۷ کلونو ترمنځ د جاپانۍ امپراتورۍ ملي شورا او د جاپان مقننه ملي مجلس وو. د جاپان د ۱۸۸۹ کال په میجي اساسي قانون (Meiji Constitution) کې د جاپان امپریالستي شورا دوه جرګې لرلې: د مشرانو جرګه (The upper house) او د اشرافو جرګه (House of Peers) او دواړو خپله کې برابر واک درلوده، دواړه جرګې پرته له انتخاباتو د ګمارنې یا ټاکنې له لارې جوړې شوې وې. په پېل کې یې شمېر تر ۳۰۰ غړو کم وو خو وروسته تر ۴۰۰ پورې ورسېد. د اشرافو د جرګې دنده د ولسي جرګې پر چارو نظر ساتنه وه.   په انګرېزۍ کې (Diet) نورې ماناګانې هم لري لمړۍ مانا یې هغه خواړه چې په عادتي توګه یې یو حیوان، انسان یا یوه ټولنه خوري لکه پیشو په عادتي توګه غوښه خوړونکې ده یا د پیشو (diet) غوښه ده؛ دوېمه مانا یې غذایي رژیم ده، درېمه مانا یې په ځینې ملکونو کې مقننه یا ملي شورا ده....

په حقوقو کې د محکمې هغه بهیر ده چې د مرګ جزا اوروي. په دې محکمه کې هغه قاضیان ګمارل کیږي چې د اعدام د جزا ( capital punishment) مخالف نه وي. له کومو قاضیانو چې د اعدام د جزا په اړه لمړنۍ پوښتنې شوي او د اعدام له جزا سره یې مخالفت ښودلی په دې محکمه کې دنده نده ورکړل شوې. په کال ۱۹۶۹ کې د متحده ایالتونو سترې محکمې د قاضیانو په دنده ګمارنه او مخالفت قضیه کې تغیر راوسته او دا یې زېاته کړه چې هغه قاضیان کوم چې د اعدام له جزا سره د نظر فلسفي مخالفت لري مګر خپله دنده کې قانون تطبیقوي په دې محکمه کې یې د دندې مخه نشي نیول کېدای.  ...

د جون په ۲۸ نېټه، کال ۱۷۲۲، د متحده ایالتونو د میريلنډ په اناپولیس کې زېږېدلی او مارچ په ۱۷ نېټه، کال ۱۷۹۷، د متحده ایالتونو د میریلنډ په بالټیمور کې مړ شوی. وکیل او د امریکا له انقلاب څخه وړانې اغیزمند یا با نفوذه سیاسي شخصیت وو.   ډولاني خپلې زده کړې په انګلستان کې کړې وې او کله چې میریلنډ ته ولاړ هلته وکیل شو. له کال ۱۷۵۱ تر ۱۷۵۴ پورې د مقننه شورا غړی وو او په کال ۱۷۵۷ کې د دولتي شورا غړی منتخب شو. په روان کال کې یې په څو نورو دولتي پوسټونو هم کار وکړ او د امریکایي مستعمرو یا کالونیو یو نامتو وکیل شو. په امریکا کې د انګرېزانو د ځینو پالیسیو مخالف وو او کله چې د (Stamp Act of 1765) قانون له امله بحران رامنځته شو نو ډینیل د (Considerations on the Propriety of Imposing Taxes in the British Colonies 1765) په نامه کتاب پرې ولیکله کومه چې د (Stamp Act) خلاف تر ټولو اغیزمنه چاپي رسن...

د نارا او هین دوره (Nara and Heian periods) کې د جاپانۍ امپراتورۍ دولتي شورا وه. کله چې جاپان خپل امپریالستي ځواک په کال ۱۸۶۸ کې ورغاوه نو خپلې دولتي شورا ته یې بیا همدا پخوانی نوم ورکړ. د داجوکان نوې شورا په دوه څانګو وېشل شوې وه چې یوه اجرایوي څانګه او بله د مقننه ځواک څانګه وه. دا شورا څو ځلې بیا تاسیس شوه خو په کال ۱۸۷۱ کې د سپټمبر په ۱۳ نېټه په درې څانګو ووېشل شوه: مقننه ځواک، د وزیرانو لارښوونکې اداره، د یادو دوه ادارو ګډ ځواک لرونکې څانګه. وروسته په حکومت فشار راوړل شو تر څو پارلماني سیستم خپل کړي او په کال ۱۸۸۵ کې د داجوکان شورا لغوه شوه او داسې کابینه جوړه شوه چې له امپراتور سره یې حکومتي مسولیت شریک وو. له دې څلور کاله وروسته د جاپان لمړی اساسي قانون نافذ شو....

انګریزي تلفظ یې کیوریا ده او په لاتیني کې کوریا وېل کیږي. په پخواني روم کې دخلکو سیاسي وېش وو. د روم ښار تاسیس کوونکي رومولوس (Romulus) خلک په درې قومونو او ۳۰ (curiae) وېشلي وو. هر یو بیا له ۱۰ کورنیو (gentes) تشکیل شوی وو. د خلکو تولګه وه چې د خلکو لمړۍ شورا یې جوړه کړې وه کومه چې د (Comitia Curiata) په مانه یادېده همداسې د روم د پوځ اداره هم بلل کیږي. له زېږېدیز کال نه ۵ پېړۍ وړاندې (curiae) خپل سیاسي او پوځي ارزښت له لاسه ورکړاو یوه مذهبي تنه ترې جوړه شوه چې مشر ته یې د (curio) نوم اخیستل کېده....

دې محکمې کې هغو جدي مجرمینو ته جزا ټاکل کیږي چې (magistrates' court) مجرم بللي وي د جزا لپاره یې د کرون کورټ ته راجع کوي او یا په مستقیمه توګه د بشپړ قضیې لپاره همدې محکمې ته راجع کیږي او په دې محکمه کې یې قاضي قضیې ته کتنه کوي. د انګلستان د محکمې سیستم ده چې په وېلز او انګلستان کې ناسته کوي. دنده یې جدي مجرمینو ته جزا ټاکل دي. دا محکمه د (the Courts Act of 1971) قانون پر بنسټ تاسیس شوې.

په انګرېزۍ کې یې جمع دواړه (Courts-martial, or Court-martials) ده. نظامي محکمه وي چې امنیتي ځواک او یا نور غړي پکې محکمه کیږي. پخوا وخت کې د نظامي ځواک غړو هغه حقونه نلرل چې یو عام وګړی یې لري او له ټولو حقونو محروم وو یوازې یې د خپل افسر په اراده کار کوه. په اروپا کې د نظامیانو لپاره قوانین له منځنیو پېړیو تر ۱۶ پېړۍ جوړ شول او په دې کې د پوځ شورا شامله وه کومې چې د یو غړي جرم پلټنه کوله او جزا یې ټاکله.   په انګلستان کې د (Mutiny Act of 1689) قانون د انګلو امېرېکن عصري قانون بنست بلل کیږي. زېات هېوادونه د پوځ جلا کوډ شوې مادې لري. په جرمني کې چې کله د پوځ غړي جرم وکړي نو ملکي محکمې ته راجع کیږي که جرم یې ډېر جدي وي بیا یې پوځ محکمه کوي.   عامه نظامي یوه موقتي ځانګړې محکمه (ad hoc court) وي او قاضي یې یا جنرال وي او یا هم لوړ رتبه افسر وي. ځانګړې محکمه بیا د کنډک د م...

د انګلستان محکمه ده، په ۱۵ پېړۍ کې تاسیس شوې او هغه قضیې ارزوي چې په عرفي حقوقو (common law) کې یا په کوډ شوو مادو کې موجودې نه وي. په اوس وخت کې په دوه څانګو وېشل شوې ده چې یوه څانګه یې د (Chancery Division of the High Court of Justice) او بله د (Courts of chancery or equity) په نومو نو پېژندل کیږي. دواړه جلا قضایي حوزې دي خو د متحده ایالتونو په ځینو ایالتونو کې یو ځای کار کوي.