ټولې لیکنې

لغوي مانا یې "لس پښي" ده. په مالاکوسټراکا کلاس کې د کلک پوستو یا کروستاسیا یوه ډله ده. ډېر یو بل ته ورته ګروپونه پکې شامل دي لکه کوني کبر چنګاښونه، استوانه اي چنګاښ، د تازه اوبو ازغي لرونکی چنګاښ، د اوبو ملخ او پران. ډېری لس پښي د مرادار شوي ژوي خوړونکي دي. په ډیکاپوډا ډله کې تقریبا ۱۵۰۰۰ ډولونه په ۲۷۰۰ نسلونو کې ډلبندي شوي. تقریبا ۳۳۰۰ فوسیلي ډولونه لري. په ټوله ډله کې تقریبا نیم یې د کوني کبر چنګاښ ډولونه دي او نور تر ۳۰۰۰ پورې د اوبو د ملخ ډولونه پکې شامل دي. تر ټولو زوړ فوسیل یې د ډیونین جیولوجیکي مودې (Palaeopalaemon) نسل دی. اناتومي لس پښي تر ۳۸ پورې ضمیمې یا بدن پسې نښتي غړي لرلای شي. بدن یې په برخو وېشل شوی وي او هرې برخې کې یوه جوړه ضمیمې لري. نوم یې د یونانۍ ژبې له دوه کلیمو اخیستل شوی د ډیکا (δέκα) مانا لس او د پوډ (ποδός) مانا پښې ده. په بدن پسې نښتو غړو کې یې لس ضمیمې ...

غړو ته یې د اطلس سمندر کوني کبر، سارایي موږک کوني کبر (sand crabs, or mole crabs) عام نومونه اخلي. په سمندر غاړه کې د څپو او وچې ترمنځ په شګو کې سوریان جوړوي. خپل انتنونه د خوړو د فلټرو کولو لپاره کاروي. تشرېح بیلر ته ورته جوړښت لري. بهرنۍ اسکلیټ یې ډېر کلک دی. د دې وړتیا لري چې د څپو پر مهال د کولېدو یا رغړېدو لپاره خپل غړي بدن پسې نږدې کړي، انتنونه یې بڼکو ته ورته وېښته لري کوم چې د رژېدلو توکو او پلانکټون د فلټر کولو لپاره کاروي. نر یې معمولا تر ښځې په کچه کې کوچنی وي. په (Emerita rathbunae) ډول کې کوچنی نر د ښځې پښې پسې نښتی وي. ښځه یې له ۸ تر ۳۷ ملي متره پورې اوږدوالی لري. نر یې په هر ډول کې توپیر لري له ۲.۵ ملي متره نیولې تر ۳۷ ملي متره پورې اوږده پکې شته. په معتدلو او نیمه معتدلو سیمو کې پیدا کیږي خو ځینې ډولونه یې یوازې په محدودو سیمو کې ژوند کوي. د افری...

د ډول علمي نوم یې (Pinnotheres pisum) دی. په پېنو تېریډای کورنۍ (Pinnotheridae) کې د کوني کبر چنګاښ یو ډول دی. د حلزون په مختلفو ډولونه کې د پرازیت په توګه ژوند کوي. تشرېح د نخود په کچه کوچنی کوني کبر دی. په ملا کې یې کلکه کاسه یا کاراپاس هواره سطحه لري. د نر بهرنۍ اسکلیټ یې کلک او دایروي وي. په سر کې انتنونه او سترګې لري. په نر کې یې د ښځې په پرتله پنسونه ځواکمن وي. ښځه یې روڼ یا شفاف بدن لري او داخل کې یې غړي په سور او زېړ رنګ کې ښکاري. ایکولوجي له مېزبان سره یې اړیکه کومېنسالېزم نه ګڼل کیږي بلکې پرازېتېزم ګڼل کیږي ځکه چې مېزبان ته یې د ځان تغذیه کولو فعالیت زیان اړوي. د اکسیجن، محافظت او خوړو لپاره په مېزبان تکیه کوي. په مختلف ډوله ژو کې پرازیت وي خو تر ټولو زیات یې حلزون مېزبان وي. د ځان تغذیه کولو د فعالیت په اړه یې مالومات کم دي خو په (oyster) کې چې کله مېزبان وي په پلانکټون یې ځ...

د کالینکتېس نسل (genus Callinectes) د، د چنګاښ د کورنۍ ټول هغه غړو ته وېل کیږي چې د دیکاپودا په ډله (order Decapoda) کې شامل دي او همدا ډله د فیلوم ارتروپوډا (phylum Arthropoda) په نامه هم یادیږي. دا نوم په ځانګړې توګه د کالینکتېس ساپیدوس (Callinectes sapidus) او کالینکتېس هستاتوس (Callinectes hastatus) لپاره کاریږي. د غربي اتلانتیک سمندر غاړې دخوړو وړ (edible) عام چنګاښ ګڼل کیږي. په هغو سمندر غاړو کې ژوند کول خوښوي چې لاندې خوا ته پېچومی لري، خټه لري د سیندونو یو ځای کېدو ځایونو کې هم پیدا کیږي.   پاسه برخه یې نیله رنګ، لاندې خوا یې سپین رنګ لري، د بدن اوږدوالی یې تر ۷.۵ سانتي متره (۳ انچه) پورې او سور یا بر یې له ۱۵ تر ۱۸ سانتي مترهپورې رسیږي. د بدن د غړو هره خوا یې بهر ته وتلي ازغي ډوله شکل لري، په یو اړخ بل اړخ له سترګو تر پای پورې د ازغیو شمېر ۸ وي. پنځه جوړه ډبلې شوې پښې لر...

ککړونکي:  ضایع شوي توکي ته وایي چې هوا، خاوره یا اوبه ک کړوي.   ککړتیا  ککړتیا په طبعي محیط کې د ککړونکو شیانو تعریف ده چې منفي بدلون رامنځ ته کوي. ککړتیا کېدای شي د کیمیاوي موادو یا انرژي په شکل کې وي لکه اواز، وړانګې، یا ګرمي. ککړونکي د ککړتیا مرکبات یا اجزا کېدای شي بهرني او یا هم طبعي ککړونکي وي. ککړتیا د ټکي سرچینې او بې ټکي سرچینې په برخو وېشل شوې (پواینټ سورس، نان پواینټ سورس).  لرغونی کلتور  د هوا ککړتیا تل له تمدن سره مل وه. ککړتیا له تاریخ نه مخکې یا ماقبل تاریخ دورې نه پېل شوه کله چې انسان اور ولګولی شو. د یو ې ساینسي رسنۍ د راپور مطابق کال ۱۹۸۳، په یوه لرغوني غار کې چې د تاریخ نه وړاندې وه د کاربون یا اور د لوګي ډېر غلیظ تور والی ېې پر دېوارونو او د اور لپاره د لوګي وتلو ځای کې پېدا کړ چې د دې دورې انسانانو ډېر ستر اور لګولی وو او لوګي ېې فضا ککړه کړې وه. د وسپنې جع...

د سریپېد (cirripede) په نامه هم پېژندل کیږي. عمدتا له ۱۰۰۰ څخه زېات ډولونه لري، سمندري چنګاښونه دي، د سیریپېدیا فرعي ډله (subclass Cirripedia) کې ډلبندي شوي. برنکل بې خوځښته ژوند لري، تقریبا ۲۶۰ ډوله یې د نورو چنګاښونو او سخت پوستو داخلي پرازیت دي. کله چې برنکل غټ شي د کلسیم په قاب (calcareous plates) پوښل شوي وي. په سمندري بیړیو، په سمندر کې پرېښودل شو لرګیو، ډبرو او یا غټو سمندري ژو لکه نهنګ پسې ځان نښلوي. په خپلې پېچکې چې د سیري (cirri) په نامه یادیږي واړه خواړه رانیسي.   سیریپېد یا برنکل هېرما فرودیت (hermaphrodites) دي په دې مانا چې دواړه نر او ښځه د نر او ښځې د مثل د تولید غړي لري. ځینې ډولونه یې خپله کې د جنسي نزدیکت لپاره سره نښلي چې په دې ډولونو کې نر او ښځه جلا وي خو په یوازې ځان هم کله کله د مثل تولید کوي. هغو لاروای بچیانو ته چې ازاد لامبو وهونکی ژوند لري نوپ لي ...

بې شمزي یا غېرې فقاریه (invertebrate) دي. د امفیوپودا ډله (order Amphipoda) او او مالا کوستراکا کلاس (class Malacostraca) کې شامل دي، د سمندرونو په ټولو برخو کې، سیندونو، بندونو او د ځمکې لاندې اوبو کې ژوند کوي. سمندري امفای پوډ چنګاښ د سمندر په ۹۱۰۰ متره (۳۰۰۰۰ فټه) ژوروالي کې پیدا کیږي. کوم چې په تازه اوبو او سمندر کې ژوند کوي په انګرېزۍ کې د سکډ (scuds) نوم هم ورته اخلي، او کوم چې د شګې لرونکو ساحلونو کې پیدا کیږي د شګې حشره یا د شګې ګونګټه (sand hoppers, or sand fleas) نومونه ورته اخلي. تر اوسه د امفای پوډ چنګاښ ۶۰۰۰ ډوله مطالعه شوي. تر ټولو سیمو د ډبریزو سمندر غاړو سره پرېمانه پیدا کیږي (په یو متر مربع ځای کې ۱۰۰۰۰ چنګاښ یا په یو فټ مربع کې ۱۰۰۰ چنګاښه شته وي). ډېر وخت یې ځینې خلک د اوبو ملخ (shrimp) سره توپیر نکوي ځکه چې یو بل ته ورته دي. امفای پوډ چنګاښ د کبانو، بې شمزیو (invertebra...

د سیرینیدای کورنۍ (family Sirenidae) ټول غړي د سرېن په نامه یادیږي. د کوداتا ډله (order Caudata) کې شامل دي. په اوبو کې د ژوند کوونکو لټکو ډول دی، بدن یې مار کب ته ورته وي، رنګ یې تېز نصواري یا نیله وي. مخکینۍ پښې یې لنډې دي، وروستۍ پښې نلري. واړه او غټ دواړه یې بڼکې ته ورته برانشونه (gills) لري. سیرین لټکې یا د اوبو لاندې په خټو، ډبرو او یا بوټو کې ځان پټوي. د ډېر کم وخت لپاره له اوبو بهر اوځي. که چېرې له اوبو را ووېستل شي یو ډول غږ هم کولای شي. خواړه یې د اوبو حشرې او واړه ژوي دي. په اوبو کې جنسي نزدیکت کوي او خپلې هګۍ د اوبو د بوټو په پاڼو اچوي. واړه بچیان یې د شکل د تغیر دوره نلري، په ځینو ډولونو کې یې د القاح سیستم داخلي او په ځینو کې بهرنی وي. تر ۲۵ کالو پورې ژوند کولای شي.  ...

د ډول نوم یې پروتوس انګینوس (Proteus anguinus) دی، د پروتیدای کورنۍ (family Proteidae) لټکې دي او د کوداتا ډله (order Caudata) کې شاملې دي. د ادریاتیک ساحلونو په هغو سیمو کې ژوند کوي چې اوبه یې د ځمکې لاندې وي او یا د کارېز بڼه ولري.   بدن یې رنګ نلري ( د بدن رنګدانه یې له منځه تللې وي). سترګې یې له روښنایي سره حساسیت لري او په پوستکي پوښل شوې وي. د لاروای دورې ځینې ځانګړنې په ځان کې ساتي لکه: برانشونه او وړې پښې. د بدن کچه یې تر ۳۰ سانتي متره (۱۲ انچه) پورې رسیږي. ډبل اوربوز، بې رنګه بدن، سره برانشونه او نری سر لري.  ...

پنځه ډوله په اوبو کې ژوند کونکې لټکې (salamanders) دي, د نېکټوروس نسل (genus Necturus) جوړوي، د کورنۍ نوم یې پروتې ایدای (family Proteidae) او نېکتورایدای (Necturidae) دی او د کوداتا ډلې (order Caudata) کې شاملې دي. نوم یې ځکه د خټو کوچنډی اېښودل شوی ځکه چې د مطالعې پر وخت یې په تېر وتنه داسې ګمان شوی وو چې دا لټکې غپېدلی. د شمالي امریکا د ختیځې سیمې په ډنډونو، بندونو او سیندونو کې ژوند کوي. هغه ډولونه یې چې د متحده ایالتونو په سویل کې پیدا کیږي ځایي خلک ورته د اوبو سپی (water dogs) نوم اخلي.   د بدن کچه یې له ۲۰ تر ۴۰ سانتي متره (۸ تر ۱۶ انچه) پورې رسیږي. د بدن رنګ یې خړ یا نصواري وي او نیله ټاکي یا خاپونه لري. د تنفس لپاره برانشونه لري، لنډې ډبلې پښې لري. له خټو پاکو په رڼو اوبو کې ژوند کول خوښوي. د ورځې لخوا د ډبرو یا خوسا شوو توکو لاندې پټیږي. خواړه یې واړه چنګاښونه او د...

د کورنۍ نوم یې پلېتو دونتیدای (family Plethodontidae) دی، له ۳۷۰ څخه زېات ډولونه لري، بې سږو دوه ژواکي یا ذوحیاتین (amphibian) دي، د پوستکي له لارې د ساه اخیستنې (cutaneous respiration) سیستم لري په دې مانا چې د پوستکي له لارې تنفس کوي.   له کاناډا تر برازیل پورې سیمه کې ژوند کوي. مګریو څو ډوله د ایټالیا شمال (سردینیا) کې هم شته دي. د بدن کچه یې په هر ډول کې توپیر لري. د بدن پوستکی یې باید لوند واوسي تر څو د پوستکي له لارې تنفس وکړای شي.  

د ډول علمي نوم یې کریپتو برانکوس الېګانیانسیس (Cryptobranchus alleganiensis) دی، ذوحیاتین یا دوه ژواکې لټکې (salamander) دي، د کورنۍ نوم یې کریپتوبرانکیدای (family Cryptobranchidae) او په کوداتا ډله (order Caudata) کې شاملې دي.   د اوهیو Ohio په کانالونو او سیند کې ژوند کوي، د متحده ایالتونو په ختیځه سیمه کې هم پیدا کیږي. د بدن اوږدوالی یې تر ۳۰–۷۴ سانتي (12–29 انچه) پورې رسیږي. مسطح یا هوار سرونه، څورب غټ بدن او پراخه لکۍ لري. خړ نصواري رنګ لري، غټ یې سږي لري خو واړه لاروا بچیان یې یوې بلې خوا کې برانشونه لري. غټ یې د اوبو پاسه برخې ته د تنفس لپاره راپورته کیږي او تنفس هم د پوستکي له لارې کوي.   د ورځې لخوا د ډبرو لاندې پټیږي او د شپې لخوا په چنګاښونو، وړو کبانو او چونجیانو باندې ځان تغذیه کوي. د القاح سیستم یې بهرنۍ دی، د اوړي په پای کې جنسي نزدیکت کوي، له ۱۵۰ تر ۹۰...

دوه ژواکي دي. د ډول علمي نومونه یې (Ambystoma, formerly Rhyacosiredon or Siredon, mexicanum) دي، د کورنۍ نوم یې امبیستومتیدای (family Ambystomatidae) او په کوداتا ډله (order Caudata) کې شامل دي. بلوغیت ته په لاروال دوره کې رسیږي.   د مکسیکو ښار سره نږدې په بندونو کې پیدا کیږي او د سیمې خلک یې د خوړو وړ (edible) ګڼي. اکسولوتل لټکې تر ۲۵ سانتي متره (۱۰ انچه) پورې اوږدیږي، د بدن رنګ یې تېز نصواري او په دې رنګ کې تور ټاکي لري.