ټولې لیکنې

منشور د مقننه قوې لخوا رسما تصویب شوی قانون چې پر یو ملک ایالت یا ښار باندې حکومت کوي, ته وایي. معمولا منشور د یو څه کولو، جایز کولو یا له یو څه د منع کولو امر کوي. او یا یو سیاست او پالیسي اعلان کوي. منشور د قوانینو مجموعه ده چې مقننه قوه ېې جوړوي او له عرفي،عام یا ګډ قانون څخه جلا دې. ګډ یا عرفي قانون د محکمواو دولتي ادارو لخوا جوړیږي. د قانون د سرچينې په توګه، منشور دلومړني واک مخالفت له دوېم یا ثانوي واک سره ګڼل کیږي. منشورد قانون جوړونکي لخوا د یوې مسودې یا بېل په توګه وړاندیز کیږي. که چېرې دا بېل یا مسوده دتقنیني کمیټې له مراحلوتېره شي او دواړه تقنیني جرګې ېې تصویب او تصدیق کړي نو له دې وروسته چې کله د دولت د لوړ پوړي اجرایي افسر لخوا لاسلیک شي قانون ورځنې جوړیږي. (اجرایي لوړپوړي افسر، دملک په کچه ریس جمهور یا هم د ولایت په سطح والي په یو فدرالي نظام کې.) له هیلې ...

د منځنیو پیړیو تر اخرپورې دجغرافې علم محدود وو, یا څرګند مالومات نه وو. د مدیترانې سمندري بندرونه د قدیمي تمدن او صلیبي جګړو له دوران نه پېژندل شوي وو. کله چې مارکوپولو خپل کتاب ولیکه او په دې کتاب کې ېې د لرې شرق د وریښمو، سره زرو او مثاله جاتو یادونه وکړه نو د اروپایانو طمع او حرص ېې راوپاروه. مثاله جات پخوا په اروپا کې د پخلنځي تر څنګ په درملو کې هم کارېدل. له شرق نه به دمدیترانې تر شرقي بندر پورې دعربو سوداګرو رسول او له دې ځای نه به د ونېز او ژن ښارونو له لارې تر نورې اروپا رسول کېدل. په همدې وجه ډېر قیمته تمامېدل. له بلې خوا د کانستان تینوپل ښار چې اوسنی نوم ېې استانبول دې په کال ۱۴۵۳ کې د ترک مسلمانانو لاس ته ورغی او ترکانو هڅه وکړه چې له دې لارې سوداګري په خپل کنټرول کې واخلي. په همدې وجه اروپایان و کوښښ وکړ تر څو هند سره مستقیمه سمندري لار پیدا کړي او دغه توکي نیغ په نیغه د س...

د مذهب جګړې فرانسه ورانه او پاچايي ېې بې ثباته کړه. په دې وخت څلورم هنري چې د فرانسې پاچا وه کوښښ وکړ چې د سلطنتي نظام د مالي چارو بیا رغونه وکړي. او د دې لپاره ېې ځنې اصولو او قواعدو کې تغیر راوسته. د فرانسې اقتصاد په هغه وخت کې کرنې جوړ کړی وو نو په همدې وجه ېې په بزګري کې ځنې اسانتیاوې رامنځ ته کړې :د بزګري غله کې د کچې کموالید مال ساتنه او د قلبې لپاره دجغ په قیمت کې کمید ځنګلونو بیا رغونهد لېوانو پر ضد ګام او له منځه وړل تر څو بزګرو ته تاوان وانړويپه غنمو او دانګور په تاکونو کې د ښار اجازهد غرنو او ځنګلونو د بزګرو پر قومونو وېشلیوی نوی کلتور معرفي کول: د توت ونې چې د ورېښمو د جونجي په روزنه کې ځانګړی رول لريڅلورم هنري د دسمبر مېاشتې په ۱۳ نېټه، کال ۱۵۵۳ کې پېدا شویپه کال ۱۵۸۹ کې پاچا شوپه کال ۱۶۱۰ کې مړ شوی.د دې پاچا دور کې د مذهب جګړه وشوه او دنانت په نامه یو فرمان ېې په کال ۱۵۹...

په کال ۱۴۵۳ کې کله چې ترکانو قسطنطنیه (اوسنی اسانبو، چې په انګریزي او فرانسوي کې ورته کانستانتینوپل وایي) ونیوله نو له یونان نه زېات شمېر خلک ایټالیا ته ګډوال شول. دغو یوناني ګدوالو له ځان سره یونانۍ فلسفه (افلاطوني فلسفه، او دیوناني پلارانو فلسفه) یوړله. دې فلسفې او علم غربي اروپایانو ته نوی روحاني بعد وروباښه. له دې پرته دکلیسا عقیدوي مفکورې دکلیسا پیروانو ته اطمینان نشو ورکولای او د دوي ذهن کې هر پېدا شوی سوال ېې نشو ځواب کولای. د عیسویانو په باور د دې وجه دا وه چې د انجیل په ژباړه او تفسیر کې غفلت شوی وو او له تېروتنو ډک وو. ژباړه ېې ډېره مغلقه وه او غېرې مسلکي خلک نه پرې پوهېدل. په دې وخت کې پر انسانیت باور لرونکو خلکو چې پوهنتون کې ېې انتیک ژبې لوستې وې پرېکړه وکړه چې دانجیل مغلق او اندېښنه پیدا کوونکی تفسیر ته د پای ټکی کېږدي.د عیسویانو په باور دغه بشردوستان د انتیک ژبو په...

آرکئوپتریکس تر ټولو پخوانی فوسیلي (هغه ژوندي چې د تاریخ نه وړاندې ېې ژوند کاوه او اوس ېې صرف اثار پاتي) حیوانات دي. معمولا آرکئوپتریکس مارغه منل شوی تر اوسه د دې مارغانو ۸ ډولونه موندل شوي او د ټولو د موندنې ځای د جرمني باوریا دې. دا مارغان د اهاکو د ډبرو (د چونې دډبرو) په جوړښت کې موندل شوي. دې مارغانو تقریبا ۱۵۰ میلیونه کاله مخکې ژوند کاوه او په کال ۱۸۶۱ کې وپېژندل شول. تر دې وروسته ارغونپوهانو هڅې پېل کړې چې په ۲۰ او د ۲۱ پېړی په پېل کې نور ډولونه پېدا کړل چې تقریبا له آرکئوپتریکس سره برابر عمر لرونکي وو. وروسته په چین کې هم ورته حیوانات پېدا او پېژندل شول. چین زیات ارغونپوهان راټول کړل تر څو آرکئوپتریکس د ډیناسور په حیث ډلبندي کړي. دې مارغانو تقریبا د ۱۴۶ تر ۱۶۱ میلیونه کلونو مخکې ژوند کاوه چې په تاریخ کې دا دوره د ژوراسیک په نامه یادیږي. د اهاکو ډبره د ژوراسیک د دورې نامتو ډبره ده او ...

وروسته له دې چې هسپانیا د فېردیناند اف اراګون په دوران کې امریکا کشف کړه په دې وخت کې په امریکا کې دوه سترې امپراطوری وې چې یوه امپراطوري د ازتېک (د مکسیکوخلک) بله امپراطوري د انکاس (دجنوبي امریکا خلکو) وه. هسپانویانو هوډ وکړ چې دا دواړه امپراطوری نسکورې کړي د نسکورېدو لپاره ېې سلګونه کسان، لسګونه ټوپک چمتو کړل. دمکسیکو مستعمره کول د یو مهربانه کس چې نوم ېې فېرناند کورتې وه د ۱۵۱۹-۱۵۵۲ کلونو تر منځ مسولیت په غاړه واخیست. مکسیکو په مستعمره کولو کې د مکسیکو اصلي خلک هم د خپلې امپراطوري نه لاس په سر شوي وو او دهسپانویانو ملاتړ ېې وکړ. د پېرو د مستعمره کولو لپاره دوه ډېر ظالم کسان فرانسیسکو پیزارو او دییګودالماګرو  وو چې د ۱۵۱۳-۱۵۳۵ کلونو تر منځ ېې د پېرو د کلیو خلک حلال کړل او نیم ېې ژوندي په اور وسوزول. له دې لږ وخت وروسته دې کسانو پلاتا، کولمبیا، وینزوېلا، کالیفورنیا، مسي پی سي ونیول. ...

په ۱۶ پېړی کې اروپا د ارکې بیوز په نامه ټوپک جوړ کړ. دغه ټوپک ډېر اوږد وه، تقریبا ۲۰ کیلو ګرامه وزن ېې لاره او په اسپ پورې به د انتقال لپاره را زوړندېده. د دې ټوپک میل ډېر اوږد وه چې د خولې لخوا له باردو ډکېده او بیا په یو سیخ دغه بارود تخته کېدل چې وروسته له بارودو پکې کاڼې او یا هغه وخت چرې یا ساچمې پکې د مرمې په څېر کارېدلې. د ماشې له کش کولو نه پس تقریبا ۵ دقیقې وروسته به ېې ډز کاوه. په همدې وجه د جګړې په میدان کې موثر نه وو او پوځ به د ځان د دفاع لپاره تل یوه توره او ډال لاره. ...

توپې معمولا له یو میل او یو د میل له حامل یا انتقالونکي جوړې شوې وي. د اولنیو توپو میل به له چاودېدونکو توکو ډکېده بیا دا توکي د میل د خولې خوا ټکېدل تر څو ښه تخته ډک شي او د کاڼو نه جوړه شوې ګلوله یا مرمی به پکې اچول کېده. له وروسته خوا ېې سوری لره چې دهمدې سوري له لارې د یو ګرم شوي سیخ په ذریعه به بارودو ته اور اچول کېده. دغه توپې د توپ ویشتونکي تر دښمن زیاتې خطرناکې وې ځکه چې د میل د چاودېدو امکان ډېر وو. دا توپې د ښارونو د ساتنې لپاره کاریدلې خو په ۱۶ پیړی کې تر دې ښې متحرکه توپې چې وزن ېې هم کم وو جوړې شوې او د جګړې هر میدان ته به وړل کېدې. د جګړې پر وخت به اول توپې ویشتل کېدې پیاده پوځ سره به ارکې بیوز ټوپک وو چې ډېر اوږده او درانده وو. په اسپ ناستو پوځیانو پر دښمن چټکه حمله کوله او یا به ېې د تېښتې پر وخت تعقیب کوه. ...

د افغانستان د کانالونو سیستم تقریبا په داخل کې بند دې، صرف په شرق کې سیند چې ۳۲۰۰۰۰ میل مربع ۸۳۰۰۰۰ کیلو متر مربع سفر وروسته سمندر ته غورځیږي. د کابل سیند چې د شرق په لور بهیږي د پاکستان له هندوس سیند سره یوځای کیږي اود عربو سمندر د هند په اقیانوس کې خالي کیږي. او تقریبا نور ټول سیندونه ېې له مرکزي لوړو سر چینه کیږي او په داخل کې یا له بل سیند سره یو ځای کیږي، یا دشتو کې اوچیږي او یا ځنې بندونو کې خالي کیږي. تر ټولو د سیندونو لوی کانالونه ېې د امو سیند، هلمند، کابل او د هریرود سیندونو کانالونه دي. د امو سیند اوږدوالی ۱۵۷۸ میله، ۲۵۴۰ کیلومتره دې چې د پامیر له یخچالونو سرچینه اخلي. او مساحت ېې د افغانستان په شمال شرق او شمال کې ۹۳۰۰۰ میل مربع، ۲۴۱۰۰۰ کیلومتر مربع دې. د امو سیند د افغانستان له تاجکستان او ازبکستان سره تقریبا ۶۰۰ میله، ۱۰۰۰ کیلومتره پوله جوړوي. په دغه سیند کې د کشتی سفر و...

فرانسیسکوپه کال ۱۴۷۵ د هسپانیا په کاستیل کې پېدا شوی او د جون په ۲۶ نېټه کال ۱۵۴۱ په لیما چې اوس په پېرو کې ده مړ شوی. فرانسیسکو د انکا امپراطوري فاتح او د لیما ښار موسس ګڼل کیږی. فرانسیسکو د ګونزالو پیزارو حرامي یا غېر مشروع زوی وو. مور ېې یوه ځوانه انجلی چې فرانسیسکا ګونزالېز نومېده. د ژوند ډېره موده ېې دخنزیرانو په څرولو د نیا او نیکه کره تېره کړي. وروسته ېې په محلي وړو جګړو کې ونډه واخیسته خو چې هلته جګړې پای ته ورسېدې نو د جنګ لپاره دایټالیا په لور رهي شو. په کال ۱۵۱۰ کې ېې دکولمبیا دالونسو دو وجېدا په کشف کې ونډه واخیسته چې هلته د ده د ملګرو په نظر فرانسیسکو سخت ، خاموش،نا امېده کس پر چا چې په سخت وخت کې اعتبار کېدای شي. له دې سفر درې کاله وروسته د کیشتۍ د کپتان په څېر دنده پېل کړه. کله چې د ۴۸ کالو شو نو د کشف یو بل سفر ېې له دییګو دو الماګرو او هېرناندو سره دجنوبي امریکا ...