ټولې لیکنې – پاڼه 28

Apr92020 by Zakria RahimiNo Comments

Flight dynamics

په اتموسفیر یا له اتموسفیر بهر فضا کې د الوتونکې تنې د فعالیت، ثبات او کنټرول مطالعه ده. له هغه ځواک سره سر او کار لري چې په الوتونکې تنې واریدیږي، په سرعت یې اغیز کوي. لږېدونکې هوا ته په پام د با ثباتو وزرو الوتکه چې کله خپل لوري ته تغیر ورکوي په دوه اړینو زایو ښودل کیږي : د وزر زاویه الفا او د لکۍ زاویه د بیتا په نامه یادیږي. دا زاویې اړینې دي ځکه چې د الوتکې په ایروډاینامیکي ځواک کې د بدلون اړینه سرچینه ګڼل کیږي. له اتموسفېر بهر فضا کې د الوتونکې تنې د الوتنې ډاینامیک کې درې ځواکونه شامل دي : توغونکی ځواک انګریزۍ کې ورته (propulsive) وایي او دا چاره د راکټ انجن ترسره کوي؛ د جاذبې ځواک (gravitational)، مخکې تګ او وروسته کش کېدنه (lift and drag). د الوتکې د الوتنې ډاینامیک د الوتنې ډاینامیک د الوتونکې تنې د لوري د هدایت او په درې بعدونو کې د کنټرول ساینس دی. د ا...

Apr92020 by Zakria RahimiNo Comments

French – فرانسوۍ

ټولې لیکنې

د اېندو اروپایي کورنۍ رومانس ژبه ده. لکه د نورو رومانس ژبو په څېر یې د روم د امپراتورۍ له (Vulgar Latin) لاتیني ژبې ریښه اخیستې. د (Vulgar Latin) مانا د کلاسیک وخت غیرې رسمي لاتیني ده. فرانسوي ژبې له ګالو رومانس څخه څانګه کړې، د ګال په ځانګړې توګه له د ګال په شمال کې چې کومه لاتیني ویل کېده د ګال رومانس (Gallo-Romance) نوم ورته اخلي. نورې ورسره تړاو لرونکې او نږدې ژبې (langues d'oïl) دي. د (langues d'oïl) ژبې مخکې د فرانسې په شمال او د بلجیم په سوېل کې ویل کېدې. فرانسوي کې سلټیک ژبو، ګالیا بلجیکا او جرمني لکه فرانکېش ژبې هم نفوذ کړی. د فرانسوۍ ژبې له پراخېدو وروسته اوس وخت زیاتې فرانسوۍ کریول ژبې لري د بېلګې په توګه د هایتي کریول ژبه. هغه ملتونه چې فرانسوي وایي په انګرېزۍ او فرانسوۍ کې د فرانکوفون (Francophone) په نامه یادیږي. په مختلفو لویو وچو کې فرانسوي د ۲۶ هیوادونو رسمي ژ...

Apr82020 by Zakria RahimiNo Comments

Arrow – غشی

ټولې لیکنې

په لکۍ کې په دوه عمودي برخو باثباته شوې (fin-stabilized) توغیدونکې تنه (projectile) ده. د لیندې (bow) په ذریعه توغول کیږي. د غشي په سر کې جوړښت هم د سیده تګ یا ثبات لپاره وي او په انګریزۍ کې ورته (fletchings) نوم اخلي. تاریخ یې د ښکار له وخت څخه پیل شوی. د غشي جوړونکي ته (fletcher) نوم اخلي، او د غشي سر جوړونکي ته د (arrowsmith) نوم اخلي. د غشي تر ټولو وروستۍ برخه کومه چې لینده کې د توغونې لپاره کیښودل کیږي د (nock) په نامه یادیږي

Apr82020 by Zakria RahimiNo Comments

Radar picket – د رادار د کشف سیمه پراخونکی

ټولې لیکنې

داسې الوتکه، بېړۍ، اوبتل، ټانک او یا بکتربند چې د رادار سټېشن پکې نصب وي او د پوځ چار چاپېره سیمه کې د رادار د کشف سیمه پراخوي تر څو یې له ناڅاپه برید وژغوري په ځانګړې توګه له ناڅاپه هوایي برید څخه. د رادار د کشف سیمه پراخونکی په داسې وسایلو هم مجهز وي کوم چې د خپل پوځ الوتکې، ټانکونه، بېړۍ او داسې نور پېژني. د انګلستان په انګریزۍ کې د رادار د کشف سیمه پراخونکي ته (aircraft direction) نوم اخلي. جلا رادار وي او د یوه ځواک چار چاپېره د رادار د کشف سیمه پراخوي. که په الوتکه کې وي د (airborne early warning) نوم هم ورته اخیستل کیږي....

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Aircraft ordnance – د الوتکې مهمات

ټولې لیکنې

د هوایي پوځ په ژبه کې وسلې ته وایي د بېلګې په توګه په الوتکه کې نصب بمونه، توغندي، راکټونه او ماشیندارې. هره الوتکه د وسلو ځانګړی وزن انتقالوي او دا اصطلاح د وسلو هغه وزن ته کاریږي چې الوتکه یې ځان کې انتقالوي او یا د وسلو هغه وزن ښي چې الوتکې بمبار کړې وي. په دې وسلو کې له هوا څخه ځمکه ویشتونکې، له هوا څخه د سمندر په سطحه کې بېړۍ په نښه کوونکې، د اوبتل ویشتونکې او په هوا کې د بلې الوتکې ویشتونکې وسلې شاملې وي. د وزرو او د الوتکې د تنې لاندې د وسلې نښلونې ځای ته ( hardpoint) وایي او په الوتکه کې پټ د بم ځای ته (bomb bay) نوم اخلي. ډېر مهمات وخت لري او که چېرې له خپل وخت څخه زیات ځلې الوتکه کې انتقال شي نو پیلوټ او الوتکې ته خطر پیښولای شي. د وخت محدودیت لامل یې د نښلونې ځای کې د الوت او ناستې پر وخت لړزه ده....

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Aircraft – الوتکه

ټولې لیکنې

د هوا په ملاتړ الوت کوونکې تنې ته الوتکه وایي. د جاذبې له قوې څخه د خلاصون لپاره د اېرفوېل ډاینامیک لفټ او یا ستاتیک لفټ کاروي، ځینې حالتونو کې جېټ ماشین څخه لاندې لور ته فشار کاروي. د الوتکې بېلګې بالون، ایرو ستات، هوایي بېړۍ، پاراموټور او ګلایډرونه دي. هوا کې د الوتنې فعالیت یا مسلک ته (aviation) وایي او ساینس ته یې (aeronautics) نوم اخلي په دې ساینس کې د الوتکو طرحه کولو او جوړونه مطالعه کیږي.

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Rotorcraft – څرخ وزرې الوتکه

ټولې لیکنې

وزرو ته یې (rotary wings or rotor blades) نومونه اخلي، د خپلو وزرو په ذریعه پورته تګ کوي. په کوم ځای چې پرې یا وزرې نصب کیږي د (mast) په نامه یادیږي، په ځینو کې دوه پرې او ځینو کې څو دانې وي. الوتنه څرخونو ته د هوا په عکس العمل کوي. په چورلکه کې یو یا څو څرخونه نصب کیدای شي. بېلګې یې (helicopters, autogyros, and gyrodynes) دي. که چېرې ترکیبي وي نو ممکن د مخکې لور ته سرعت لپاره پکې اضافي ماشین نصب وي.

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Fixed-wing aircraft – د با ثباته وزرو الوتکه

ټولې لیکنې

الوتونکی ماشین دی، د خپلو وزرو په ذریعه الوتنه کوي، پورته تګ کوي او د پورته تګ لامل یې د وزرونو شکل، له هوا سره تړاو لرونکی مخکې لور ته سرعت وي. له څرخ لرونکې الوتکې سره توپیر لري، په څرخ لرونکې الوتکه کې وزرې د څرخ شکل لري، له وزرو ټپونکې الوتکې (ornithopters) سره هم توپیر لري. د با ثباته وزرو لرونکې الوتکې بېلګې له لوړ ځای څخه د ټوپ وهنې لپاره وزرونه، په هوا کې د وزرو غونډونکې الوتکې یا هره هغه الوتکه چې په وزرو کې مورفېنګ سیستم لري. د (Gliding fixed-wing aircraft) ډول کې یې وزرونه خوځښت کوونکې هوا د ارتفاع اخیستلو لپاره کاروي. د (Powered fixed-wing aircraft) ډول ماشین لري او مخکې لور ته د خوځښت ځواک له ماشین څخه ترلاسه کوي. الوتنه یې پیلوټ کوي او یا په بورډ کې کمپیوټر لري او له لرې کنټرول کیږي، ځینې یې د کمپیوټر په ذریعه خودمختاره دي او د انسان له کنټرول پرته الوتنه کوي....

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Research vessel – د څېړنې کیشتۍ

ټولې لیکنې

لنډیز یې (RV or R/V) دی. یوه جوړه شوې یا مجهزه شوې کیشتۍ وي په سمندرونو کې د څېړنو لپاره کاریږي. مختلف ډوله دندې پرې ترسره کیږي. د هرې دندې یا چارې لپاره ځانګړې کیشتۍ وي خو ځینې کیشتۍ بیا د څو چارو لپاره کاریږي. ډیری یې د یخ ماتونې وړتیا هم لري او د شمالي قطب په سمندرونو کې کار ترې اخیستل کیږي. د هایدرو ګرافیکې سروې لپاره کیشۍ د سمندري چارټونو جوړولو لپاره کیشتۍ وي. چارټونه یا نقشې یې نظامي او غیرې نظامي کیشتۍ د لارې موندنې لپاره کاروي. له دې پرته د سمندر په تل کې د زلزلو او جیولوجي مطالعه کوي. په سمندر کې د ګاز او تیلو موندنې لپاره هم مالومات چمتو کوي. د سمندر پېژندنې لپاره د څېړنو کیشتۍ دا ډول کیشتۍ د سمندر د اوبو په فزیکي، کیمیاوي او بیولوجیکي ځانګړنو باندې څېړنې کوي. همداسې د سمندر اقلیم او اتموسفېر مطالعه کوي. په مختلفو ابزارو مجهزې وي او سمندر کې له ...

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Homebuilt aircraft – په کور کې جوړه شوې الوتکه

ټولې لیکنې

په انګرېزۍ کې ورته (amateur-built aircraft or kit planes) نومونه هم اخلي. د هغه کس جوړې کړې الوتکې ته وایي چې له الوتکو سره مینه لري خو مسلک یې نه وي. په استرالیا، برازیل، متحده ایالتونو، نیوزلنډ او سوېلې افریقا کې کور کې جوړه کړې الوتکه راجستر کیږي او د الوتنې لپاره تجربوي جواز ورکول کیږي. ځینې محدودیتونه هم لري او د جوړونکي موخه باید یوازې خلاقیت او د الوتکو په اړه پوهه وي په ځینو هیوادونو کې یې سوداګریزه موخه غیرې قانوني ده. په متحده ایالتونو کې جوړونکی د الوتکې د تنې د ترمیم لپاره د سند غوښتنه هم کولای شي. په کور کې زیاتې جوړې شوې الوتکې له یوې تر څلورو پورې چوکۍ لري، زیاتې یې سپورتي دي. د جوړونې میتود یې ساده وي. تنه یې له لرګي، وسپنې او د لرګي له تختو جوړه وي خو په ځینو الوتکو کې فایبري ښیښې، کمپوزیټ او د المونیم تخنیکونه کارېدلي. په کور کې له لرګي...

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Airworthiness certificate – الوتکې ته د الوتنې د صلاحیت سند

ټولې لیکنې

د سفر د الوتنو او یا هم د بار وړونکې الوتنې لپاره جواز دی، د یوه هیواد د الوتنو ملي اداره یې صادروي او الوتکه راجستر کوي. جواز پیلوټ ته نه ورکول کیږي بلکې الوتکه راجستر کیږي او الوتکې ته د الوتنې جواز ورکول کیږي. کومې چورلکې او الوتکې چې په لویو کرنیزو پټیو کې کیمیاوي توکي شیندي جواز یې د مسافرو او بار وړونکې الوتکې سره توپیر لري.

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Aerospace – هوا او فضا کې د الوتنو مطالعه

ټولې لیکنې

په ساینس، انجنیري او سوداګري کې د انسان هڅه ده چې په اتموسفېر کې الوتنې وکړي همدې چارې ته یې (aeronautics) نوم اخلي او همداسې له اتموسفیر بهر فضا کې د الوتنې هڅو ته یې (astronautics) وایي. اېروسپېس ادارې د الوتنې لپاره څېړنې، طرحه، جوړونه او له جوړولو وروسته په عمل کې الوتنې ترسره کوي. په هوا او فضا کې فعالیت ډیر متنوع دی لکه سوداګریز فعالیت، صنعتي او یا پوځي فعالیت. د (Aerospace) اصطلاح له (airspace) سره توپیر لري. د (airspace) مانا له یوې سطحې پورته هوا ته وایي.

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Flight – الوتنه

ټولې لیکنې

یو بهیر دی د کوم له مخې چې یو توکی اتموسفیر کې او یا له اتموسفیر بهر، سطحې سره له اړیکې پرته خوځښت کوي. که مونږ چېرې داسې ایروډاینامیک لېفټ کوم چې د خوځښت له ځواک سره تړاو لري او د بالاستیک خوځښت یا پورته لورته د خوځښت ځواک تولید کړو دا چاره ترسره کولای شو. الوتنه طبیعي الوتونکي لکه مرغان، اسمان څکالی، حشرې کولای شې، همداسې د انسان اختراع کړي ماشینونه هم الوتنه کولای شي لکه الوتکې، چورلکې، بالون، هوایي بېړۍ، راکټونه او توغندي. د الوتنې مطالعه (aerospace engineering) کوي او په دوه څانګو وېشل شوې رشته ده : د (aeronautics) څانګه د هغو ماشینونو مطالعه کوي چې هوا کې الوتنه کوي، د (astronautics) هغو ماشینونو مطالعه کوي چې له اتموسفیر بهر الوتنه کوي په دې کې بالاستیک هم شامل دي....

Apr72020 by Zakria RahimiNo Comments

Frontal lobe

ټولې لیکنې

د مغز یوه برخه ده. په انسان کې احساساتي اصطلاح ګانې، د ستونزو هوارونه یا حل، یاد، ژبې، قضاوت او د جنسي اړیکې لپاره چلند او نورې ورته وړتیاوې کنټرول کوي. په اصل کې زمونږ د خبرو اترو او شخصیت کنټرول پېنل دی. د عضلو موټور فعالیت یا په ارادي توګه د عضلو د خوځښت مسولیت هم په غاړه لري. د انسان په مغز کې دا برخه د هر بل ژوندي په پرتله لویه او پېچلې ده. لکه نوم یې چې ښي همداسې د مغز په مخکې برخه کې ده. د فرنټل لوب ښۍ نیمه خوا د انسان د بدن کیڼ اړخ کنټرول کوي او کیڼه نیمه برخه یې د انسان د بدن ښۍ خوا کنټرول کوي. که د مغز دا برخه زیان وویني د انسان په شخصیت کې بدلون رامنځته کیږي، په چاپېریال کې د خطر ارزونه نشي کولای، د مخ په اشارو او خوځښت کې یې ستونزه پیدا کیږي....

Apr42020 by Zakria RahimiNo Comments

Sigmoid vein – سېګمویډ ورید

ټولې لیکنې

د (vena sigmoideus) په نامه هم یادیږي. د (sigmoid veins) وریدونو یو ګروپ ته رجوع کوي. دا وریدونه د (mesenteric vein) ورید څانګه ده او خپله (mesenteric vein) ورید د (hepatic portal vein) څانګه ده. هر سیګمویډ ورید منحني شکل لري. دنده یې له سیګمویډ کولون څخه د وینې تخلیه ده. سیګمویډ کولون (sigmoid colon) د غټې کولمې وروستۍ مقعد ته نږدې برخه ده.

Apr42020 by Zakria RahimiNo Comments

Fibular collateral ligament

ټولې لیکنې

د زنګون د مفصل جوړونکو له عضلاتي وترونو یو دی. لېګامنټ یا عضلاتي وترونه فایبري بېنډونه دي، مفصلونه سره نښلوي او ځواکمن کوي. د دې عضلاتي وتر یوه خوا د ورون له هډوکي سره وصل وي او بله خوا یې د پونډۍ له فیبولا هډوکي سره وصل وي.

Apr22020 by Zakria RahimiNo Comments

Tensor fasciae latae

ټولې لیکنې

له (iliotibial band) څخه لاندې یوه نرۍ عضله ده. دې بېنډ ته (IT band) نوم هم اخلي. د فاشیا اوږده شوې ټوټه ده. دا عضله د خاصرې له لګن سرچینه اخلي، په (condyle of the tibia) کې داخلیږي. د ( superior gluteal nerve) عصب یې تحریکوي او د ورون په مفصل کې د فلېکشن او ابډکشن خوځښت فعالیت ترسره کوي. - فلېکشن خوځښت (Flexion) دا خوځښت د بدن دوه غړي یو بل ته نږدې کوي لکه د لېچو مټې ته نږدې کول. - ابډکشن خوځښت (abduction) د یو غړي د بدن د منځنۍ کرښې نه برعکس لور ته خوځول. د بدن منځنۍ کرښه ( body’s midline or mid line of the body) شمزي یا د ملا تیر دی. دا چاره پښو ته اجازه ورکوي چې یوه پښه له بلې مخکې کېښودل شي لکه قدم وهلو کې چې یوه پښه له بلې مخکې ایښودل کیږي. همداسې زنګنونو ته د څنګ په څنګ ثبات وړتیا ورکوي. د اضافي لېګامنټ دنده هم ترسره کوي او له پاسنیو، منځنیو او لاندینیو فایبرونو سره کار کوي. ...

Apr22020 by Zakria RahimiNo Comments

Left pulmonary veins – د سږو د کیڼ اړخ وریدونه

ټولې لیکنې

په بدن کې ټول څلور د سږو وریدونه موجود دي او ټول د زړه له کیڼ اې ټریوم یا کیڼ دهلیز (left atrium of the heart) سره وصل کیږي. زړه له اکسیجن تخلیه یا خالي شوې وینه د سږو د رګونو په ذریعه سږو ته پمپ کوي، کله چې وینه له اکسیجن سره ګډه شي نو د سږو وریدونه دا وینه بېرته زړه ته انتقالوي او له دې وروسته له اکسیجن سره دا ګډه شوې وینه زړه تر ټول بدن پورې رسوي. د سږو وریدونه د بدن له هغو وریدونو سره توپیر لري چې زړه ته له اکسیجن تخلیه شوې وینه راوړي توپیر یې د بدن وریدونه له اکسیجن تخلیه وینه زړه ته راوړي او د سږو وریدونه له اکسیجن سره ګډه شوې وینه زړه ته انتقالوي. د سږو وریدونه د سږو له کیڼ اړخ سره وصل کیږي. په سږو کې د الویولي په نامه کوچنۍ کیسې موجودې دي چېرې چې داخل ته له اخیستل شوې ساه اکسیجن لرې کیږي. په دې برخه کې د ګاز تبادله ترسره کیږي د وینې له رګونو کاربن ډایوکسایډ بهر وځي او اکسیجن وینې ت...

Apr22020 by Zakria RahimiNo Comments

نغمه

ټولې لیکنې

بشپړ نوم یې نغمه ښاپېرۍ دی. په ۱۹۵۹ کې د افغانستان په کندهار ولایت کې زېږېدلې. د ۱۹۸۰ لسیزې په پیل کې یې د هنر لمړۍ چارې خپرې شوې. د ۱۹۸۰ لسیزې په اوږدو کې او د ۱۹۹۰ لسیزې په پیل کې نغمه او پخوانی میړه یې منګل د پښتو ژبې دوامداره سندرې ویونکي سندرغاړي وو. د نغمې ډېرې سندرې پښتو دي خو یو څو سندرې په دري ژبه هم لري. په افغانستان او پښتونخوا کې یې ډېرو خلکو میوزیک اورېده. اوسمهال یې عمر ۶۱ کاله دی. د پلار نوم یې سید سلیمان شاه او د مور نوم یې مشاله دی. پنځه ورونه او دوه نورې خویندې لري. په ټولو ورونو او خویندو کې مشره نغمه ده. کله چې نغمه د ۵ کالو وه پلار یې مړ شو. په کم عمرۍ کې یې له میوزیک سره مینه پیدا شوه او په ۱۶ کلنۍ کې له خپل تره سره د میوزیک لپاره کابل ته ولاړه. کابل کې یې په رابعه بلخي لیسه کې له نورو انجونو سره سندرې ویل پیل کړل او خپلو زده کړو ته یې ادامه ورکړه. مخکې ت...

Apr22020 by Zakria RahimiNo Comments

عزیز هېراوي

ټولې لیکنې

په ۱۹۵۲ کې د افغانستان په هرات ولایت کې زېږېدلی. د افغانستان داسې هنر مند دی چې په دوتار او رباب غږونه کې خورا ښه وړتیا لري. کله چې د ۷ کالو وو په لمړي ځل یې د دوتار غږ واورېده او یوه ورځ په کور له خپل خادم څخه یې وغوښتل چې له شپونکي دوتار ورته وپېري. کله یې چې دوتار پیدا کړ د زده کړې لپاره به یې د شپې تر ناوخته تر هغو انتظار کوه تر څو یې پلار ویده شي او بیا به په توره تیار کې د ګیتار د زده کړې لپاره بهر تله. هېراوي اوس ۵۷ کلن دی او د متحده ایالتونو د کلیفورنیا په سکرمېنتو کې ژوند کوي. له ۱۹۸۵ څخه شمالي کلیفورنیا ته کډوال شوی او تر اوسه یې زیات البومونه ثبت کړي. میوزیک یې د هندي او فارسي میوزیک ترکیب دی خو د میوزیک طرز یې هراتی دی....