ټولې لیکنې

لنډیز یې (PGM) دی. په انګریزۍ کې دې ډول مهماتو ته (smart weapon, smart munition, smart bomb) نومونه هم اخلي. د یوه هدف دقیقې وېشتنې لپاره کاریږي تر څو د هدف چار چاپیره ناغوښتل شوي زیان مخه ونیول شي او د دې ترڅنګ په هدف کې دښمن ته زیات زیان واوړي. له صدام حسین سره په جګړه کې یوازې ۹% هدایت کېدونکي مهمات وکارېدل خو ۷۵ % کارېدلو مهماتو دقیق هدف ویشتلی وو. له نا هدایت کېدونکو مهماتو سره یې توپیر یوازې د یوې ویشتل شوې وسلې ۳۵ ځله زیات زیان اړونه ده. دوېم توپیر یې دادی چې واړه او کم شمېر بمونه کولای شي هدف وولي او له منځه یې یوسي خو نا هدایت کېدونکي بمونه باید زیات شمېر او لوی وي تر څو هدف په نښه کړای شي. همداسې که چېرې هدایت کېدونکې وسله له خپل هدف څخه بل ځای هم وغورزیږي د کمو خلکو ژوند اخلي ځکه چې کچه یې وړه وي. تر ټولو زیات هدایت کیدونکي مهمات متحده ایالتونه، روسیه، اسرایل، ایران او چین جوړوي...

کورونا ویروس څه دی ؟ کورونا ویروسونه د ویروسونو لویه کورنۍ ده چې په ژو او انسانانو کې د ناروغیو لامل کیږي. د کورونا ویروسونه زیات ډولونه په انسان کې مختلف ډوله تنفسي ناروغۍ پیدا کوي چې له عام زکام نیولې تر (SARS and MERS) حالتونو پورې. تر ټولو وروستی کورنا ویروس د کورونا ویروس (COVID-19) ناروغي پیدا کوي. د (COVID-19) کورونا ویروس ناروغي څه ده ؟ یوه عفوني کوونکې ناروغي ده د پیدا کېدو لامل یې تر ټولو وروستۍ کورونا ویروس دی. تر دې مخکې یاد ویروس نه وو پېژندل شوی او په لمړي ځل د ۲۰۱۹ په ډسمبر کې د چین ووهان څخه پیل شو. د کورونا ویروس (COVID-19) ناروغۍ علایم څه دي ؟ تر ټولو عام علایم یې تبه، ستړیا او وچ ټوخی دی. ځینې ناروغانو کې ممکن بهېدونکې پوزه، سر درد، عضلو کې درد، زړه بدوالی او اسهال هم پیدا کړي. علایم معمولا نرم وي او په تدریجي توګه پیل کیږي. ...

پښتو د اېندو اروپایي کورنۍ ژبه ده. د افغانستان ملي او رسمي ژبه او د نشنلزم سمبول ګڼل کیږي. پښتو ویونکي د نړۍ په زیاتو سیمو کې خپاره شوي خو د نفوس په اړه یې کره مالومات نشته. ځینې یې د اټکل له مخې ۴۰ ، ځینې ۶۰ او ځینې ۸۵ میلیونه ښي. د افغانستان په ختیځ، سوېل او سوېل لویدیځ کې یوازې پښتو ویل کیږي خو په لویدیځ او شمال کې له نورو قومونو سره یو ځای مېشت دي. په افغانستان کې د پښتنو کره شمېر مالوم ندی. خو مختلفو ارزونکو ۴۵ تر ۶۵ % پورې پښتانه اټکل کړي.   پښتو د افغانستان ملي او رسمي ژبه ده. بله رسمي ژبه یې دري ژبه ده. په ۱۹۲۹کال کې له حبیب الله خال کلکاني (بچې سقو) پرته د افغانستان ټول پاچایان پښتانه وو. خو په ورته وخت کې چې پښتنو پښتو ویله په دربارونو کې د سلطنت ادبي ژبه دري وه او ډېرو خلکو په دولتي ادارو کې هم ویله. د ۱۹۲۶-۱۹۲۹ کلونو ترمنځ کله چې امان خان سلطنتي واک ترلاسه کړ نو پښتو...

په انګرېزۍ کې ورته (aketon, padded jack or arming doublet) نومونه هم اخلي. جاکت ته ورته زغره لرونکې کورتۍ وه. زغره یا په داخل کې وي او یا د زغرې له پاسه اغوستل کېدې او یا یې د زغرې د نصب کېدو لپاره ځان کې ځای لره. په ژمي کې له سړو د ځان ژغورنې لپاره هم اغوستل کېدې. د ګنډل کېدو تخنیک ته یې انګرېزۍ کې (quilting) نوم اخلي په دې تخنیک کې څو استرونه یو د بل له پاسه ګنډل کیږي. دا کورتۍ له کتان او یا وړۍ جوړیږي. کومې چې په ۱۴ پېړۍ کې جوړې شوي مخکې تڼې لري. په پنځلسمه او شپاړسمه پېړۍ کې اروپایانو کې دود وې. د اروپا د کورتیو وروسته برخه کې د زغرې نښلولو لپاره ځانګړې برخې لرلې. د جرمني دا ډول کورتۍ د ایټالویانو په پرتله لنډې وې. وروسته د عامو خلکو جامه شوه او د فېشن یوه برخه وګرزېده....

په لویدیځې اروپا کې د عیسویانو مذهبي جامه ده. له کتان یا کاټن څخه جوړ شوی کمیس ته ورته شکل لري، رنګ یې سپین وي. ازاد یا په منځنۍ کچه ازاد لستوڼي لري. د کمیس اوږدوالی تر زنګنونو پورې او یا تر دې اوږد یا لنډ وي. مخکینی سرپلیس کمیس ډیزاین ډېر اوږد وو، لستوڼي ډېر بې کچې ازاد وو. کتولیک او انګلیکن دواړه ډلې یې اغوندي. په ډیزاین کې یې کوم توپیر نشته خو انګلیکن بیا خپل کمیس ته کوټا نوم اخلي.  

د بلجیم او فرانسې سیند دی. په بلجیم کې له خپلې سرچینې اېنو سیمې د فرانسې لور ته بهیږي. له اوږده مزله وروسته په سېن سیند کې ورګډیږي. د فرانسې د اوواز او وال دو اوواز سیمو نومونه هم د همدې سیند له نوم څخه اخیستل شوي. په تېر وخت کې د څو پېړیو لپاره یې پاریس د فرانسې په شمال کې سمندر سره د کشتیو له لارې نښلولو کې اړین رول لرلای. همداسې د دې سیند له لارې تر بلجیم پورې په کشتیو کې تګ راتګ کېده.

د فرانسې د (House of Valois) ماڼۍ او د انګلستان د (House of Plantagenet) ترمنځ له ۱۳۳۷ تر ۱۴۵۳ پورې د شخړو یوه لړۍ وه. په پخوا وخت کې پاچايي میراث پاتې کېده او انګریزانو فکر کوه چې د فرانسې پاچایي یې میراث ده او د همدې پاچايي په سر د دواړو جګړه پیل شوې وه. دواړو لوریو د جګړې ګټلو لپاره متحدین لټول تر څو په مخالف لوري برلاسي شي. په اروپا کې د پام وړ اوږده شخړه ګڼل کیږي په دې شخړه کې د اروپا په لویدیځ کې تر ټولو لویې پاچایي لپاره پاچایانو خپل پنځه نسلونه په جګړه بوخت کړي وو تر دې مخکې جګړه او واک یوازې د پاچا ګټې خوندي کولې خو دې جګړې د نشنلزم او هویت ارزښت ته لار هواره کړه.   جګړې خبرې څو پېړۍ وروسته ته بوتلې او پیل یې د انګلستان له هغو پاچایانو شو چې د فرانسې نورمان او و روسته انجوین وو او له همدې امله د انګلستان پاچایانو په فرانسه کې د ځمکو او پاچایي د میراث حق لره. فرانسویانو ...

د فرانسې په زاړه رژیم کې (Estates General or States-General) په فرانسوي کې (États généraux) لیکل کیږي مقننه او مشورتي مجلس وو. دا مجلس له درې شوراګانو جوړ وو یوه شورا د اشرافو وه، بله شورا د روحانیونو او درېمه شورا له عامه خلکو جوړه وه. کوم رښتینی واک یې نلره او د انګلستان د پارلمان په څېر یې سلطنتي مالیات او قانون جوړونه نه تصویب کوله بلکې د پاچا لپاره یوه مشورتي تنه وه. تر ۱۶۱۴ کال پورې یې په متناوبه توګه ناستې لرلې خو له دې وروسته بیا په ۱۷۸۹ د یو ځل لپاره دا شورا جوړه شوه خو په بشپړ توګه د فرانسې د انقلاب تر پایه پورې نه وه منسوخ شوې....

د ۱۳۳۲ کال، د اکتوبر په ۱۰ نېټه، اېورو کې زېږېدلی او د ۱۳۸۷ کال، د جنوري په ۱ نېټه، د ۵۴ کلنۍ په عمر په پامپلونا کې مړ شوی. د فرانسې له جوآن سره یې واده کړی وو. پلار یې د نوار دوېم فلیپ او مور یې د نوار دوېمه جوآن وه. مذهب یې رومان کتولیک وو. د پامپلونا په جامع کلیسا کې خښ شوی. د ۱۳۴۳–۱۳۸۷ کلونو ترمنځ یې د اېورو واک لره او د ۱۳۴۹–۱۳۸۷ کلونو ترمنځ د نوار پاچا وو. د پاچايي تر څنګ یې د فرانسې په نورماندي کې هم زیاتې ځمکې لرلې کومې چې له خپل پلار څخه په میراث ورته پاتې وې. د فرانسې او انګلستان ترمنځ د سلو کالو په نامه جګړه کې اړین رول لوبولی. د خپلې اجنډا پیاده کولو لپاره به کله د انګلستان ملاتړی شو او کله د فرانسې ملاتړی. د ژوند پای کې ناروغ شو او د درملنې پر وخت یې اور واخیسته او ژوندی وسوزېده. د سوزېدنې په اړه یې مختلف روایتونه موجود دي. ډیری خلک ګمان کوي چې د درملنې لپاره د الکولو ککړې ټوټ...

د ۱۳۳۸ کال، د جنورۍ په ۲۱ نېټه، د فرانسې په وانسېن کې زېږېدلی او د ۱۳۸۰ کال، د سپټمبر په ۱۶ نېټه، د فرانسې په بوتې سور مارن کې د ۴۲ کلنۍ په عمر مړ شوی. د سنټ دونیز بازیلیکا کې خښ شوی. پلار یې د فرانسې دوېم جان او مور یې د بوهېمیا بون وه. د بوربون جوانا سره یې واده کړی وو. دوېم نوم یې هوښیار یا دانا (the Wise) په فرانسوۍ کې (le Sage) او په لاتیني کې (Sapiens) وو. له ۱۳۶۴ کال څخه تر مرګه پورې د فرانسې پاچا وو. د خپلې پاچایي پر وخت یې له انګلستان څخه د فرانسې لویه برخه چې انګلستان لاندې کړې وه بېرته ونیوله.   په ۱۳۴۹ کې چې کله ځوان وو خپل نیکه یېشپږم فیلیپ د (Dauphiné) ولایت واک په لاس کې ورکړ او تر پاچا کېدو پورې په همدې مقام پاتې شو. له دې چارې سره د دوفینې ولایت واک د شهزادګانو لپاره میراثي شو او له ۱۳۵۰کال څخه را په دیخوا د پاچا هر مشر زوی چې له پاچا وروسته پاچا کېده د دې ولایت...

په اروپا کې د منځنیو پیړیو په پای کې د خلکو پاڅونونه لوی بغاوتونه وو. په کلیو کې د بزګرو بغاوت او په ښارونو کې د ښاري سوداګرو چې په پخوانۍ فرانسوي او انګریزي کې ورته بورجوا (bourgeois) نوم اخلي بغاوتونه کول. پاڅونونه ډېر وخت د پاچایانو، اشرافو او د لویو راهبانو یا روحانیونو پر ضد وو. له څوارلسمې پېړۍ تر شپاړسمې پېړۍ پورې پاڅونونه په اروپا کې د منځنۍ پېړیو د بغاوت یوه برخه ګڼل کیږي. همدې بغاوتونو ته په تاریخ کې د بزګرو پاڅون (peasant revolts) هم وایي. دې ګډوډي ته یوازې د بزګرو پاڅون نوم ورکړل شوی خو نور خلک هم ورسره مل وو. په مرکزي اروپا او بالکان سیمه کې د همدې بغاوتونو له امله سیاسي او ټولنیزه بې اتفاقي رامنځته شوه او دې بې اتفاقۍ د عثماني خلافت پراخېدو ته لار هواره کړه.   د ۱۳۳۶ - ۱۵۲۵ کلونو ترمنځ یوازې په جرمني کې تر ۶۰ زیات مسلح د بزګرو پاڅونونه رامنځته شول. تر ډیره د پاڅون ...

بزګر ته په انګریزۍ کې (farmer) نوم هم اخلي. له صنعت مخکې کار کوونکي وو. محدوده ځمکه یې لرله. بزګر هغو خلکو ته هم ویل کیږي چې په پر مختللو هیوادونو کې په منځنیو پیړیو کې خو په وروسته پاتې هیوادونو کې تر اوسه د خانانو ځمکې کري او یا هم حکومتي، د روحانینو او یا د اشرافو په ځمکو کې د مالیاتو ورکولو، حجارې ورکولو او یا د غلې ورکولو بدل کې د یادو ډلو ځمکې کري. په اروپا کې درې ډوله بزګر وو یوه ډله غلامان (slave) وو چې د بزګرو په توګه کار ترې اخیستل کېده دویمه ډله د خانانو بزګر چې خپلې ځمکې یې نلرلې په انګرېزۍ کې ورته (serf) نوم اخلي په دې ډلې د فیوډال سیستم لاندې اربابانو او خانانو خپلې ځمکې کرلې حکومتي ځمکې هم پرې د کرنې لپاره وېشل کېدې، درېمه ډله د (free tenant) په نامه یادېده د دې خلکو یو ډول په فرانسه کې هم وو خو یاد نوم په انګلستان کې د بزګرو ځانګړې طبقې ته کارېده او په ډېره کمه مزدوري یې د ...

جکري یا ژکري د سلو کالو جګړې پر وخت، د ۱۳۵۸ کال د اوړي په پیل کې، د فرانسې په شمال کې د خلکو پاڅون وو. د پاڅون مرکز د پاریس په شمال کې د اوواز په کلي کې وو خو له څو اوونیو تاوتریخوالي کولو وروسته پاڅون کوونکي وپرزول شول. پاڅون کوونکو پسې د وخت اشرافو خندا کوله او د تمسخر لپاره یې جک یا ژک او یا ژک بونوم (Jacques or Jacques Bonhomme) نومونه ورته اخیستل چې یو ډول تحقیر وو. همدې امله په تاریخ د جکري په نامه ونومېدل. جک (jacque) یو جاکټ ته هم وایي او د زغرې په توګه کار ترې اخیستل کیږي په داخل کې وسپنه هم لري او له تورې یا چړې د بدن ساتنه کوي.   فرانسویانو له انګرېزانو سره د سلو کالو د جګړې په نامه جګړه روانه کړې وه او د ۱۳۵۶ کال په سپټمبر کې کله چې انګرېزانو د فرانسې پاچا (John II, Froissart's bon roi Jean) د (Battle of Poitiers) جګړې پر مهال ونیوه نو واک درې ډلو ته انتقال شو یوه ډل...

د حکومت هره پرېکړه کې باید د جنسیت د برابرۍ تر لاسه کولو لپاره هیلې نغښتې وي. په دندو کې باید نر او ښځه په برابره کچه د پرمختګ لپاره ګام واخیستلای شي. له هرې مخې نر او ښځه باید برابر قانوني محافظت ولري لکه له مالي مخې، فزیکي، روغتیا او یا هر بل ډول محافظت د دواړو لپاره په برابره کچه په نظر کې نیول شوی وي. په شخصي شرکتونو یا کمپنیو کې د نر او ښځو لپاره د برابرو فرصتونو پالیسي جوړه شي. په ټولنه کې داسې مفکوره عامه کړل شي چې که چېرې مور په چارو کې بوخته وي باید پلار د اولاد روزنه او ساتنه کې ونډه واخلي. د دې ترڅنګ د کاري بوختیا، کورني ژوند او د جنسیت د برابرۍ ترمنځ اړیکه په دوامداره توګه وڅېړل شي. د سوکاله هیواد جوړولو لپاره د جنسیت برابري اړینه ده، په کومو هیوادونو کې چې د جنسیت برابري نشته نو اقتصاد یې هم کمزوری او یا هم د ټولنې ځینې طبقې فقر وهلې وي. د دولت اجنډا یوازې باید نر او ښځې ته د ...

ټولنیزه برابري کې د یوې ټولنې ټول خلک (نر او ښځه) د ملکیت لرلو حق لري، دواړه نر او ښځه د بیان د ازادۍ حق لري، ټولنیز حقوق یې سره برابر وي. هر هغه څه ته ټولنه کې برابر لاسرسی لري چې عامه وي لکه ملي بوس، ریل ګاډی، برېښنا او هر بل په ټولنه کې عامه کارېدونکي وسایل ته برابر لاسرسی لرل. په ټولنیزه برابري کې د روغتیا لرلو لپاره برابری اړینه ده، اقتصادي برابری هم اړینه ده، د دې ترڅنګ نر او ښځه باید ټولنه کې برابر د محافظت حق ولري.   په ټولنیزه برابري کې د خاني، جنسیت او یا هم کومې بلې مخې خلک په کلاسونو یا ډلو او طبقو نه وي وېشل شوي هر عام خاص سره برابر وي او هېڅ ډول توپیري چلند نه ورسره کیږي. د توکم، ژبې، جنسیت، زیات یا کم عمر، د ملکیت لرل یا نلرل، مذهب، روغتیا یا معلولیت له مخې توپیري چلند نه ورسره کیږي. قانون هم باید له وګړو د یادو توپیرونو له امله توپیري چلند ونکړي او ټولنه کې یې مخن...

موریس د ۱۸۶۱–۱۹۲۶ کلونو ترمنځ د (Zodiac Aerospace) شرکت شریک بنسټګر وو. په ۱۸۹۶ کې یې له (Henry de La Vaulx) سره او ځینو نورو ټولنو سره یوځای شو تر څو د (Mallet, Mélandri et de Pitray) په نامه شرکت جوړ کړي. دې شرکت په پیل کې د سپورت او ګرزندویی لپاره بالونونه جوړول. په ۱۸۹۹ کې یې د شرکت نوم (Ateliers de Constructions Aéronautiques Maurice Mallet) ته بدل کړ او د فرانسې له هوايي کلب سره د تولید دوامداره قراردادونه وکړل. د دې ترڅنګ یې د بالون لپاره مجله جوړه کړه او د بالونونو انځورګري یې پکې خپرول; له مجلو یې نامتو (L'Aerophile) ده.   په ۱۹۱۱ کې یې د خپل شرکت نوم (Zodiac Aerospace) ته بدل کړ او له دې وروسته یې د الوتکو او هوایي بیړیو په جوړونه پیل وکړ د شرکت ډیر تولید یې په لمړۍ نړیواله جګړه هم کارېدلی....

د فرانسې فضايي انجنیر، د توکو د طرحې انجنیر او اجرایي مدیر وو. د ۲۰۱۵ کال د اپریل تر ۲۳ نېټې د سفران شرکت اجرایي مدیر پاتې شوی. له دې پرته یې د دواړو (GIFAS and ASD) د ریس په توګه دنده لرلې. د فرانسې دفاع وزیر د وسلو د عمومي شورا د ریس معاون ټاکلی.   جان پال په ۱۹۵۰ کې زېږېدلی، په ۱۹۷۰ کې یې په پولي تخنیک کې داخله واخیسته او په ۱۹۷۳ کې فارغ شو. له دې وروسته یې خپلې زده کړې په (Supaéro) کې پیل کړې او په ۱۹۷۵ کې فارغ شو. لمړۍ دنډه یې د فرانسې په تولوز ښار کې د فضايي توکو له ازموینې پیل کړه. په ۱۹۸۴ کې له سنیکما شرکت سره دنده پیل کړه او له ۲۰۰۷ کال څخه د ۲۰۱۵ د اپریل تر ۲۳ نېټې د سفران شرکت اجرایي مدیر پاتې شو....

د وینتام جګړې ته دوېمه اېندو چاینا (Second Indochina War) نوم هم اخلي، خپله د ویتنام خلک دې جګړې ته د امریکا ضد د مقاومت جګړې (Resistance War Against America) نوم اخلي، د امریکا د جګړې (American War) په نامه هم یادیږي. د ۱۹۵۵ کال د نومبر له ۱ نېټې څخه د کمبودیا، لاووس او ویتنام ترمنځ شخړه وه. د جګړې ریښه د ۱۹۷۵ کال د اپریل له ۳۰ نېټې راغزېدلې وه او په دې تاریخ د سوېل ویتنام مرکز (Saigon) باندې برید وشو او د خلکو لخوا ونیول شو. د ویتنام جګړه د ایندو چاینا دویمه جګړه وه چې په رسمي توګه د شمالي ویتنام او د سویل ویتنام ترمنځ پیل شوې وه. د شمالي ویتنام ملاتړ د چین او شوروي اتحاد لخوا کیده له دې پرته هغو هیوادونو هم مرسته ورسره کوله چې د کمونستانو متحدین وو. د ویتنام له سوېل سره امریکا، استرالیا، سوېلې کوریا، تایلنډ، فیلپاین او نورو د کمونیزم ضد متحدینو مرسته کوله. دې جګړې ته ځینې پروکسي ور نوم ...

د سپټمبر کمپاین او یا د ۱۹۳۹ دفاع جګړې نوم هم ورته اخلي په پولنډ باندې د هټلر برید او د دوېمې نړیوالې جګړې پیل وو. په پولنډ باندې د جرمني برید د ۱۹۳۹ کال د سپټمبر په ۱ نېټه پیل شو. د جګړې له پیل څخه یوه اوونۍ وروسته د جرمني او د شوروي اتحاد ترمنځ (Molotov–Ribbentrop Pact) تړون لاسلیک شو د تړون تصدیق د شوروي اتحاد یوه اوونۍ وځنډوه خو یوه اوونۍ وروسته یې تصدیق کړ. د سپټمبر په ۱۷ د شوروي اتحاد په پولنډ برید وکړ او د اکتوبر په ۶ نېټه کمپاین پای ته ورسېده او د (Molotov–Ribbentrop Pact) تړون له مخې جرمني او د شوروي اتحاد پولنډ خپله کې سره په دوه برخو ووېشه.   د جرمني پوځ له سوېل، شمال او لویدیځ څخه پولنډ ته داخل شو. په دې وخت کې د پولنډ پوځیان له اولې کرښې وروستیو پوستو ته ولاړل تر څو خپله خپل ځان محفوظ او دفاعي حالت ټینګ کړي. په (Battle of the Bzura) جګړه کې پولنډیانو ماتې وخوړه او ج...