Cattle – غوییز

---

ډلبندي
غوییز په بنسټیزه توګه په درې ډولونو کې سره وېشل شوي وو : اروپایي یا تورین غوییز، براهم، اینډیسین یا زېبو غوییز او اوسمهال کې له منځه تللی ډول اوروکس. د اوروکس ډول د تورین او زېبو غوییزو پلرونه ګڼل کیږي. وروسته ټول یو ډول وګڼل شو او نوم یې بوس توروس وټاکل شو په کوم کې چې زېبو، تورین او اوروکس فرعي ډولونه دي خو د ځینو پوهانو لپاره دوېمه ډلبندي متنازع ده او خپله کې اختلاف لري.

غوییز کولای شي له نورو نږدې تړاو لرونکو ډولونه سره هم نسل وزېږوي، یا هم تورین له زېبو ډول سره لکه د سانګا ډول چې ترې رامنځته شوی، همداسې له یک غوییزو سره هم نسلونه لري لکه د غور، یټل او داسې نور غوییز. دوه رګه نسلونه هم لري لکه بیفالو غوییز کوم چې له غوییزو او بیسون رامنځته شوی. همداسې غوییز نه دي توانېدلي چې د افریقا او د اوبو له مېښو سره دوه رګه بریالي نسلونه رامنځته کړي.

اوروکس په افریقا، اروپا او د اسیا لویه برخه کې موجود وو. تر ټولو وروستی غړی یې د پولنډ په مازویا کې، په کال ۱۶۲۷ کې مړ شوی. نسل اخیستونکو هڅه وکړه چې د اروکس په څېر نسل واخلي پایله یې د جرمني د برلین هېک نسل شو.

د افریقا یوازین تورین کره نسل اېن دامان کوري نسل ګڼل کیږي.

ساینسي ډلبندي

پاچایي	ژوي
فایلم	کورډاټا
کلاس	تی لرونکي
ډله	ارټیو ډکټیلا
کورنۍ	بووېډای
فرعي کورنۍ	بووینای
نسل	بوس
ډول	بوس توروس

---

ار پوهنه
د غوییزو لپاره د انګریزۍ (cattle) نوم د انګلو نورمان له (catel) کلیمې اخیستل شوی، انګلو نورمان ژبې یاده کلیمه د منځنیو پېړیو له لاتیني کلیمې (capitale) اخیستی د کومې چې مانا د خوځښت وړ شتمنۍ وه او تر ډېره هر ډول څارویو ته کارېدله. یاده لاتیني کلیمه د (chattel) کلیمې ډول ګڼل کیږي کومه چې اقتصادي مانا لري او شخصي شتمنۍ ته وایي. په زړې انګریزي کې غوییزو ته (feoh) کلیمه کارېده او مانا یې شتمنۍ وه.

غوا ته د (cow) کلیمه د انګلو سکسون له (cū) کلیمې اخیستل شوې، په فارسي کې ورته ګاو، په سنګسرېت ژبه کې ګو او په سکوت ژبه کې غوا ته کو وایي. په زاړه د جېمز پاچا په انجیل کې غوییز ټولو کورنیو څارویو ته کارېدلی نوم دی کوم یې چې له وحشي ژو جلا ګڼلي. مخکې (feral cattle) وحشي غوییزو ته کارېده خو اوسمهال (cattle) یوازې کورني شوو غوییزو ته کاریږي.

---

ټرمینالوجي
د غوییزو لپاره د نړۍ په مختلفو سیمو کې یو ډول کلیمې خو په هره سیمه کې یې تعریف کمه اندازه توپیر لري لکه انګلستان، کاناډا، نیوزلنډ، ایرلنډ او متحده ایالتونو کې.

نر سخندر ته (کوم چې خصي شوی نه وي) په انګریزۍ کې (bull) وایي.
کوم سخندر چې له غوا سره خسکی لري په انګریزۍ کې ورته (sire) وایي.

که چېرې یوه غوا یو یا دوه پورې خسکیان ولري په انګریزۍ کې ورته (cow) وایي خو د خبرو اترو ژبه کې ورته (Steers and heifers) کلیمې هم کاریږي.

هغو غوا ګانو ته د (dam) کلیمه کاریږي چې په پادو کې له بچیانو زېږولو وروسته هم د نور نسل اخیستنې لپاره ساتل کیږي او کومې چې له خسکي زېږولو وروسته سملاسي پلورل کیږي د (heifers or cows) نومونه ورته اخیستل کیږي.

کومه خسکۍ چې عمر یې له درې کالو کم وي او تر اوسه نه وي بلاربه شوې د (heifer) ورته کاریږي او که چېرې یو بچی ولري نو د نوم املا یې (first-calf heifer) لیکل کیږي.

نر او ښځې دواړو (خسکي او خسکۍ ته ) د جنسیت په نظر کې له نیولو پرته د (calves) کلیمه کاریږي مانا یې “خسکیان” ده خو کله چې د مور له تي جلا کړل شي تر یو کلنۍ پورې په ځینو سیمو کې ورته (feeders) نوم کاریږي خو وروسته که چېرې نر وي نو نوم یې (yearlings or stirks) ته بدلیږي او تر دوه کلنۍ پورې په همدې نوم رجوع ورته کیږي.

په متحده ایالتونو کې خصي شوي غویي ته (steer) نوم اخلي خو د نړۍ په ځینو نورو سیمو کې د (bullock) په نوم رجوع ورته کیږي.

په استرالیا کې (Japanese ox) هغه نر غویي ته وایي چې د غوښې لپاره ساتل کیږي او وروسته یې غوښه د جاپانیانو په مارکېټ کې پلورل کیږي.

په شمالي امریکا کې د کاري موخې لپاره ساتل شوو سخندرانو ته چې عمر یې له څلورو کالو کم وي د (working steer) نوم کاریږي.

که چېرې په ناسمه توګه خصي شوی وي او یا هم د خصي کېدو پروسه یې نا وخته ترسره شوې وي په استرالیا، نیوزلنډ او کاناډا کې ورته (stag) کلیمه کاریږي.

په ځینو هیوادونو کې که چېرې سخندر په نا بشپړ توګه خصي شوی وي د (rig) نوم اخیستل کیږي.

په ځینو هیوادونو کې که چېرې غویی یا غوا د کاري موخې لپاره ساتل شوي وي د (ox) نوم کاریږي، جمع یې (oxen) ده. همداسې د (ox) کلیمه ځینې وخت د نر د تنې ځینو برخو سره هم کاریږي لکه د غویي ځیګر، وینه او داسې نور، …

د (springer) کلیمه داسې خسکۍ ته کاریږي چې بلاربه وي او د لنګېدو موده یې ډېره نږدې وي.

کوم غوییز چې په طبیعي توګه بې ښکرو وي د (polled cattle) کلیمه ورته کاریږي، که چېرې یې ښکرونه انسانانو له منځه وړي وي نو د ( disbudded or dehorned) کلیمه ورته کاریږي.

که چېرې غوییز د غوښې لپاره ساتل شوي وي نو (beef cattle) ورته وایي جمع یې (beeves) ده.. په استرالیا، کاناډا، نیوزلنډ او انګلستان کې ورته (beast) کلیمه هم کاروي.

کوم غوییز چې د شیدو لپاره ساتل شوي وي د (dairy cattle) نوم ورته اخیستل کیږي، کومه غوا چې یوازې یوې کورنۍ د شیدو لپاره ساتلې وي د (house cow or milker) نوم ورته کاریږي.

د (bull, cow and calf) کلیمې نورو تی لرونکو ته هم کاریږي، په یادو کلیمو یې جنسیت او عمر ټاکل کیږي لکه نهنګ، اوښ، فیل، اېلک هوسۍ.

---